سوره ي طلاق، آيه ي 3: «و هر كس بر خدا توكل كند، كفايت امرش را مي كند؛ خداوند فرمان خود را به انجام مي رساند».

علي بن سويد سائي گويد: از موسي بن جعفر عليه السلام درباره ي اين آيه سؤال نمودم: «و من يتوكل علي الله فهو حسبه».

فرمود:

التوكل علي الله درجات: منها أن تتوكل علي الله في أمورك كلها فما فعل بك كنت عنه راضيا تعلم أنه لا يألوك خيرا و فضلا و تعلم أن الحكم في ذلك له فتوكل علي الله بتفويض ذلك إليه و ثق به فيها و في غيرها.

«توكل داراي درجات و مراتبي است كه از جمله آن مراتب اين است كه در كليه كارهاي خود توكل و اعتماد بر او داشته و



[ صفحه 59]



آنچه كه درباره تو انجام دهد راضي و خشنود باشي و علم و يقين داشته باشي كه هيچ گونه از خير و فضل و كرم در حق تو كوتاهي نخواهد كرد و بداني كه حكم و فرمان در اين گونه امور از آن او است. پس بنابراين با واگذار كردن كار به او بر او توكل نموده و در اين كار و تمام كارها به او اعتماد داشته باش و يا در كارهاي خود و در كارهاي بستگان خود به او اعتماد كن». [1] .

علامه ي مجلسي رحمه الله در شرح اين روايت گويد: «و من يتوكل علي الله فهو حسبه - يعني كسي كه كارهاي خود را به خدا واگذارد و اعتماد به حسن تدبير او و وثوق به تقديرات نيكوي حق داشته باشد، خداوند متعال كارهاي دنيوي او را كفايت نموده و پاداش بهشتي به او عنايت مي فرمايد و او را از نياز و احتياج به ديگران بي نياز مي گرداند و حضرت كه اشاره به درجات و مراتب توكل فرموده ظاهرا اين مرتبه اي كه بيان نموده آخرين مراحل توكل است و درجات ديگرش اين است كه مثلا در قسمتي از امور خود توكل بر خدا بنمايد و در قسمت ديگر داراي توكل نباشد و تعدد مراتب و مراحل توكل به لحاظ كم و زيادي كارهائي است كه در آن ها توكل



[ صفحه 60]



مي كند يعني هر چه در كارها بيشتر توكل داشته باشد، توكلش قوي تر و شديدتر و هر چه كمتر باشد ضعيف تر است و اينكه فرمود به آنچه كه درباره تو انجام دهد راضي باشي، بيان آثار و لوازم توكل است. و

كلمه لا يالوك خيرا... از «الو» است كه به معناي تقصير و كوتاهي است و اگر دو مفعول بگيرد (كه در اينجا چنين است) متضمن معناي منع مي شود و اينجا به عيني، خداوند تو را از هيچ خير و فضلي منع نمي كند (همه چيز به تو مي دهد) و در النهايه ي (ابن اثير) است: الوت يعني قصرت يقال الي الرجل و الي (ثلاثي مجرد و ثلاثي مزيد) يعني كوتاهي كرد و كوشش ننمود. [2] .