علي بن جعفر بن محمد گويد: از برادر خود موسي بن جعفر عليه السلام پرسيدم: نماز خوف چگونه است!

فرمود:

يقوم الإمام فيصلي ببعض أصحابه ركعة ثم يقوم في الثانية و يقوم أصحابه فيصلون الثانية معه ثم يخففون و ينصرفون و يأتي أصحابه الباقون فيصلون معه الثانية فإذا قعد في التشهد قاموا فصلوا الثانية لأنفسهم ثم قعدوا فتشهدوا معه ثم سلم و انصرف و انصرفوا.

« امام مي ايستد و با عده اي از سپاهيان خود يك ركعت نماز مي خواند بعد براي ركعت دوم حركت مي كند، سربازان نيز ركعت دوم را با او مي خوانند بعد نمازشان را تمام مي كنند و مي روند بعد بقيه ي سپاه مي آيند و با او نماز مي خوانند، ركعت دوم نماز امام را وقتي امام به تشهد نشست، آن ها حركت



[ صفحه 177]



مي كنند و دومي را براي خود مي خوانند سپس مي نشينند و با او تشهد مي خوانند. سپس امام سلام مي دهد از جاي حركت مي كند با آن ها مي روند».

پرسيدم: نماز مغرب را در هنگام خوف چگونه بايد خواند؟

فرمود:

يقوم الإمام فيصلي ببعض أصحابه ركعة ثم يقوم في الثانية و يقومون فيصلون ركعتين يخففون و ينصرفون و يأتي أصحابه الباقون فيصلون معه الثانية ثم يقوم بهم في الثانية فيصلي بهم فتكون للامام الثالثة و للقوم الثانية ثم يقعد و يتشهد و يتشهدون معه ثم يقوم أصحابه والإمام قاعد فيصلون الثالثة و يتشهدون ثم يسلم و يسلمون.

«امام مي ايستد با عده اي از ياران يك ركعت نماز مي خواند بعد ركعت دوم مي رسد آن ها نيز با او مي خوانند، دو ركعت و تمام مي كنند و مي روند بقيه سربازان مي آيند با او نماز را در ركعت دوم مي خوانند سپس از جاي حركت مي كند با آن ها نماز را مي خواند در ركعت دوم. در اين موقع



[ صفحه 178]



ركعت سوم امام و ركعت دوم آن ها است، بعد مي نشيند براي تشهد، آن ها نيز تشهد مي خوانند، بعد سربازان حركت مي كنند براي ركعت سوم خود، در حالي كه امام نشسته است ركعت سوم را كه خواندند آن ها تشهد مي خوانند بعد امام سلام مي دهد آن ها نيز سلام مي دهند».

پرسيدم: زن مي تواند روي روسري خود مسح بكشد؟

فرمود:

لا يصلح حتي تمسح علي رأسها.

«صحيح نيست، بايد مسح بر روي سر بكشد».

پرسيدم: شخص به سجده مي رود و دست خود را روي كفش خويش مي گذارد آيا صحيح است؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم شخصي مي تواند پشت سر امام نماز بگذارد بالاي تخت گاهي دكان خود؟ فرمود:

إذا كان مع القوم في الصف فلا بأس.

«اگر با مأمومين در صف قرار گرفته باشد اشكالي ندارد».



[ صفحه 179]



پرسيدم: زن مي تواند نماز بخواند در لحاف و روسري خود با داشتن چادر؟ فرمود:

لا يصلح لها إلا أن تلبس درعها.

«صحيح نيست مگر با چادر».

پرسيدم: زن مي تواند نماز بخواند با لنگي و لحاف و سرپوشي با اينكه چادر دارد؟ فرمود:

إذا وجدت فلا يصلح لها الصلاة إلا و عليها درع.

«صحيح نيست مگر اينكه چادر خود را بپوشد».

پرسيدم: مرد مي تواند با شلوار و رداء پيش نماز باشد؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: آيا شلوار مي تواند به جاي لنگ در نماز كافي باشد؟

فرمود: «نعم؛آري».

پرسيدم: مرد مي تواند در لنگ و كلاه نماز بخواند با اينكه عبا و رداء هم دارد؟

فرمود: «لا يصلح؛ صحيح نيست».

پرسيدم: مرد مي تواند پيش نماز باشد با شلوار و كلاه؟

فرمود: «لا يصلح؛ صحيح نيست».



[ صفحه 180]



پرسيدم: چارپا داران كه سفر به نيل مي كنند آيا نماز را بايد تمام كنند؟ فرمود:

إذا كان مختلفهم فليصوموا وليتموا الصلاة إلا أن يجد بهم السير فليفطروا وليقصروا.

«وقتي در رفت و آمد هستند روزه بگيرند و نماز را تمام كنند مگر اينكه تازه به سفر مي روند كه بايد افطار كنند و نماز را قصر نمايند».

پرسيدم: لباس شخصي برخورد به الاغ مرده مي كند آيا قبل از شستن مي تواند در آن نماز بخواند؟ فرمود:

ليس عليه غسله فليصل فيه فلا بأس.

شستن آن لازم نيست، نماز بخواند اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخصي لباسش برخورد به سگ مرده مي كند مي تواند در آن نماز بخواند؟ فرمود:

ينضحه و يصلي فيه فلا بأس.

«تكانش مي دهد (يا آب بر آن مي پاشد) و نماز مي خواند اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخصي به نماز ميت مي رسد كه يك يا دو مرتبه تكبير را گفته اند چكار بايد بكند؟ فرمود:

يتم ما بقي من تكبيره و يبادر الرفع و يخفف.



[ صفحه 181]



«بقيه ي تكبيرها را مي گويد و دست بر مي دارد و نماز را سبك و كوتاه مي كند».

پرسيدم: شخص مي تواند در پيراهن تنها و قباي تنها نماز بخواند؟ فرمود:

ليطرح علي ظهره شيئا.

«بايد بر پشت خود چيزي بيندازد».

پرسيدم: شخص مي تواند پيش نماز باشد در يك باراني (لباسي كه براي حفاظت از باران مي پوشند) يا يك جبه؟

فرمود:

إذا كان تحتها قميص فلا بأس.

«اگر در زير پيراهن پوشيده باشد اشكالي ندارد».

سؤال كردم از شخصي كه لباسش برخورد به خوك كرده و در حال نماز يادش مي آيد؟ فرمود:

فليمض فلا بأس و إن لم يكن دخل في صلاته فلينضح ما أصاب من ثوبه إلا أن يكون فيه أثر فيغسله.

«اشكالي ندارد نمازش را بخواند ولي اگر داخل نماز نشده آنچه در لباس خود مي يابد پاك مي كند و تكان مي دهد مگر اينكه چيزي مشاهده كند كه بايد بشويد».



[ صفحه 182]



پرسيدم: مرد مي تواند در يك قبا و پيراهن پيش نمازي كند؟ فرمود:

إذا كانا ثوبين فلا بأس.

«اگر دو جامه باشد اشكالي ندارد».

پرسيدم: از شخصي كه در حال وضو خون دماغ مي كند يك قطره از خون در ظرف آب او مي ريزد صحيح است يا نه؟ فرمود: «نه».

پرسيدم: شخصي خون دماغ كرده بعد مخاط دماغ را مي ريزد بعضي از خون ذره اي كوچك به ظرف او مي رسد آيا مي تواند وضو بگيرد؟ فرمود:

إن لم يكن شي ء يستبين في الماء فلا بأس و إن كان شيئا بينا فلا يتوضأ منه.

«اگر چيزي در آب ديده نشود اشكالي ندارد و اما اگر ديده مي شود وضو نگيرد».

پرسيدم: شخصي پشت سر امام كه قرائت را به حمد و بلند مي خواند ايستاد و به او اقتدا كرده مي تواند پشت سر او بخواند؟ فرمود:

لا و لكن لينصت للقرآن.

«نه، ولي بايد سكوت كند براي قرآن».

پرسيدم: شخصي پشت سر امام است و به او اقتدا كرده در ظهر و عصر قرائت خود را پشت سر او مي خواند؟ فرمود:



[ صفحه 183]



لا و لكن يسبح و يحمد ربه و يصلي علي النبي صلي الله عليه و آله و علي أهل بيته.

«صحيح نيست، بايد تسبيح و تمهيد بخواند و صلوات بر پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله بفرستد و بر اهل بيت او».

پرسيدم: انگشتري كه در آن نقش جانوري درنده يا پرنده باشد آيا با آن نماز مي تواند بخواند؟ فرمود: «نه».

پرسيدم: فاصله انداختن بين انگشتان در ركوع آيا سنت است؟ فرمود:

إن شاء فعل و إن شاء ترك.

«اگر خواست اين كار را مي كند و خواست ترك مي كند».

پرسيدم: از آب باران كه در محلي جريان پيدا مي كند كه در آن محل عذره است و به لباس انسان برخورد مي كند مي تواند در آن لباس نماز بخواند قبل از شستن؟

فرمود:

إذا جري به المطر فلابأس.

«وقتي آب باران راه برود اشكالي ندارد».

پرسيدم: در گل مقداري سرگين داخل مي كنند و مسجد يا خانه را به آن اندود مي نمايند مي توان در آن نماز خواند؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».



[ صفحه 184]



پرسيدم: بوريا تر مي شود و به آن آب كثيفي مي رسد، مي شود روي آن نماز خواند؟ فرمود:

إذا يبس فلا بأس.

«اگر خشك باشد اشكالي ندارد».

پرسيدم: كه گچ را به وسيله عذره و مدفوع مي پزند آيا صحيح است كه با چنين گچي مسجد را گچ كاري كرد؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: در لباس نصراني و يهودي مي تواند مسلمان نماز بخواند؟ فرمود: «نه».

پرسيدم: وبا در سرزميني پيدا مي شود آيا شخص مي تواند از ترس مرگ فرار كند؟

فرمود:

يهرب منه ما لم يقع في مسجده الذي يصلي فيه فإذا وقع في أهل مسجده الذي يصلي فيه فلا يصلح له الهرب منه.

«فرار مي كند تا وقتي كه در مسجدي كه نماز مي خواند اتفاق نيفتاده باشد، اگر در ميان اهل مسجدي كه نماز در آن مي خواند وبا افتاد نبايد فرار كند».

پرسيدم: مي تواند شخص نماز بخواند در مسجدي كه ديوارهاي قبله و اطرافش داراي سوراخ و رخنه ها است و زني روبرويش نماز مي خواند او را مي بيند؟



[ صفحه 185]



فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: زن مشغول نماز است در حال قيام بچه اش پهلوي او گريه مي كند مي تواند در حال قيام او را بردارد و در آغوش بگيرد؟ فرمود:

لا تحمل و هي قائمة.

«در حال قيام نمي تواند».

پرسيدم: از خوابيدن بعد از صبح. فرمود:

لا حتي تطلع الشمس.

«نه تا وقتي خورشيد طلوع كند».

و پرسيدم: از انگشتر در دست، فرمود:

إذا اغتسلت فحوله من مكانه و إن نسيت حتي تقوم في الصلاة فلا آمرك أن تعيد الصلاة.

«وقتي غسل مي كني آن را تكان بده از جايش، اگر فراموش كردي تا به نماز ايستادي نمي گويم نمازت را دو مرتبه بخوان».

پرسيدم: شخصي برخورد به مدفوع خشك مي كند به لباس و پاي او مي رسد مي تواند داخل مسجد شود و نماز بخواند و شستشو ندهد به آنچه برخورد به مدفوع كرده؟

فرمود:



[ صفحه 186]



إذا كان يابسا فلا بأس.

«وقتي خشك باشد اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخصي بدون وضو اذان يا اقامه مي گويد، همين كافي است؟ فرمود:

أما الأذان فلا بأس و أما الإقامة فلا يقيم إلا علي وضوء.

«اذان اشكالي ندارد اما اقامه را بايد با وضو بگويد».

گفتم: اگر اقامه گفت بدون وضو آيا مي تواند با آن اقامه نماز بخواند؟ فرمود: «نه».

پرسيدم: نضوح (يك نوع بوي خوش است) در آن شراب مي ريزند مي تواند زن نماز بخواند در صورتي كه آن نضوح روي سرش باشد؟ فرمود:

لا حتي تغتسل منه.

«نه؛ مگر اينكه آن را بشويد».

پرسيدم: مرد در مسجد نشسته ولي پايش خارج از مسجد است يا از مسجد منتقل مي شود در حال نماز صحيح است؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: شمشير را در مسجد مي آويزد؟ فرمود:

أما في القبلة فلا و أما في جانبه فلا بأس.



[ صفحه 187]



«رو به قبله نه، اما طرف ديگر اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخصي از جايي مي گذرد كه مدفوع انسان آنجاست، باد مي وزد و از عذره و مدفوع به لباس و سر او مي پاشد، مي تواند قبل از شستن نماز بخواند؟ فرمود:

نعم ينفضه و يصلي فلا بأس.

«بلي، مي تكاند و پاك كند و نماز خواند».

پرسيدم: مي توان شعر در مسجد خواند؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: مي توان گمشده را در مسجد جستجو كرد؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: كسي كه قرائت سوره حمد را ترك نموده چگونه است؟ فرمود:

إن كان متعمدا فلا صلاة و إن كان نسي فلا بأس.

«اگر عمدا ترك كرده نمازش درست نيست، اما اگر فراموش كرده اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخصي سهو مي كند بعد بنا را بر گمان مي گذارد، بايد چه كند؟ آيا نماز را شروع كند يا بايستد و



[ صفحه 188]



تكبير بگويد و قرائت بخواند؟ آيا اذان و اقامه دارد؟ اگر در دو ركعت آخر سهو كند بعد از تمام كردن قرائت آيا بايد تسبيح و تكبير بگويد؟

فرمود:

يبني علي ما كان صلي إن كان فرغ من القراءة فليس عليه قراءة و ليس عليه أذان و لا إقامة و لا سهو عليه.

«بنا را بر آنچه خواند مي گذارد، اگر از قرائت فارغ شده باشد ديگر قرائت بر او نيست و نه اذان و اقامه بايد بگويد و سهوي بر او نيست».

پرسيدم: كيفيت نشستن در نماز عيدين و جمعه موقعي كه امام مشغول خطبه است چگونه است؟ بايد رو به قبله باشد يا رو به امام؟

فرمود: «يستقبل الإمام؛ رو به امام».

پرسيدم: شخصي تنها نماز مي خواند، تنها در ايام تشريق، آيا بايد تكبير بگويد؟

نعم و إن نسيه فلا بأس.

«آري، اگر فراموش كرد اشكالي ندارد».

پرسيدم: در ايام التشريق چه بايد بگويد؟ فرمود:



[ صفحه 189]



«مي گويد: الله أكبر الله أكبر لا إله إلا الله و الله أكبر و لله الحمد الله أكبر علي ما هدانا الله أكبر علي ما رزقنا من بهيمة الأنعام».

پرسيدم: از نافله ها در ايام التشريق، آيا در آن ها تكبير هست؟ فرمود:

نعم و إن نسي فلا بأس.

«آري، و اگر فراموش كرد، اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخصي اذان را مي شنود و نماز فجر را مي خواند، اما نمي داند فجر طلوع كرده يا نه، فقط گمان به فجر دارد. به واسطه ي اذان چنين گماني را دارد، آيا همين كافي است؟ فرمود:

لا يجزيه حتي يعلم أنه قد طلع.

«كافي نيست مگر علم داشته باشد كه فجر طلوع كرده».

پرسيدم: شخصي سوره را شروع مي كند مقداري از آن را مي خواند بعد اشتباه مي كند، سوره ي ديگري را مي خواند تا تمام كند، بعد مي فهمد كه اشتباه كرده، آيا بايد برگردد و همان سوره ي اول را بخواند گرچه ركوع و سجده را انجام داده باشد؟

فرمود:

إن كان لم يركع فليرجع إن أحب و إن ركع فليمض.



[ صفحه 190]



«اگر به ركوع نرفته باشد برگردد، در صورتي كه بخواهد اما اگر ركوع كرده نماز خود را ادامه دهد».

پرسيدم: از گروهي كه در كشتي هستند و نمي توانند خارج شوند مگر در گل و آب، مي توانند نماز واجب را در كشتي بخوانند؟ فرمود: «آري».

پرسيدم: گروهي نماز جماعت در كشتي مي خوانند امام كجا بايستد؟ اگر زن ها هم باشند چه كار كنند؟ ايستاده بخوانند يا نشسته؟ فرمود:

يصلون قياما فإن لم يقدروا علي القيام صلوا جلوسا و يقوم الإمام أمامهم و النساء خلفهم فإن ضاقت السفينة قعدن النساء و صلي الرجال و لا بأس أن تكون النساء بحيالهم.

«ايستاده، اگر نتوانند بايستند نشسته مي خوانند، امام جلو مي ايستند و زن ها پشت سر آن ها؛ اگر كشتي جا نداشت زن ها مي نشينند مردها نماز مي خوانند، اشكالي ندارد كه زن ها جلو آن ها باشند».

پرسيدم: شخصي در تشهد و قنوت اشتباه مي كند، مي تواند تكرار كند تا به يادش بيايد يا ساعتي ساكت باشد تا يادش بيايد.

فرمود:



[ صفحه 191]



لا بأس أن يتردد و ينصت ساعة حتي يذكر و ليس في القنوت سهو كما في التشهد.

«اشكالي ندارد، تكرار كردن و ساعتي سكوت كند تا يادش بيايد در قنوت اشتباه نيست مانند تشهد».

پرسيدم: شخصي در قرائت خود اشتباه مي كند مي تواند ساعتي ساكت باشد تا يادش بيايد؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخصي سوره اي را مي خواهد بخواند ولي سوره ي ديگري را مي خواند، مي تواند بعد از خواندن نصف سوره برگردد و سوره اي كه مي خواست بخواند؟ فرمود:

نعم ما لم تكن قل هو الله أحد و قل يا أيها الكافرون.

«آري، مگر قل هو الله أحد و قل يا أيها الكافرون باشد».

پرسيدم: مردي يك سوره را در دو ركعت نماز واجب مي خواند در صورتي كه سوره ي ديگر هم مي تواند بخواند چه كار بايد بكند؟ فرمود:

إذا أحسن غيرها فلا يفعل و إن لم يحسن غيرها فلا بأس و إن فعل فلا شي ء عليه و لكن لا يعود.



[ صفحه 192]



«اگر سوره ي ديگري را خوب مي خواند اين كار را نكند اما اگر سوره ي ديگر ياد ندارد اشكالي ندارد، اگر كرد چيزي بر او نيست و نبايد اعاده كند».

پرسيدم: مردي در نماز مي ايستد آيا مي تواند يك پاي خود را جلو و پاي ديگر را عقب بياندازد بدون مرض و علتي؟

فرمود: لا بأس؛ اشكالي ندارد.

پرسيدم: شخصي در دو ركعت اول نماز مي ايستد، آيا مي تواند دست به ديوار مسجد بگيرد و به كمك ديوار حركت كند و به پا بايستد بدون اينكه بيماري يا ناراحتي داشته باشد؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: زن در نماز واجب است و بچه اش در پهلوي او گريه مي كند و آن زن نشسته است، آيا مي تواند بچه اش را بنشاند در دامن خود و ساكتش كند يا شير به او بدهد؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخصي روي مصلي و فرش نماز يا حصير نماز مي خواند. موقع سجده كف دست او روي فرش قرار مي گيرد اما انگشت هايش خارج از فرش روي زمين است؟

فرمود: «لا بأس؛اشكالي ندارد»

پرسيدم: شخصي در نماز واجب، سوره و سوره ي ديگر را با يك نفس مي خواند آيا اين صحيح است و اشكالي ندارد؟



[ صفحه 193]



فرمود:

إن شاء قرأ في نفس واحد و إن شاء أكثر فلا شي ء عليه.

«در صورتي كه بخواهد مي تواند به يك نفس بخواند و اگر به چند نفس هم خواند چيزي بر او نيست».

پرسيدم: شخصي در نماز است صدائي را مي شنود، سكوت مي كند تا گوش بدهد اگر چنين كرد اشكالي دارد؟

فرمود:

هو نقص في الصلاة و ليس عليه شي ء.

«اين نقصي است در نماز ولي چيزي بر او نيست».

پرسيدم: شخص در قرائت نماز مي تواند زبانش را حركت ندهد و همين طور آهسته بخواند؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخص در قرائت به آيه اي مي رسد كه در آن ترسانيدن است گريه مي كند و آيه را تكرار مي نمايد؟ فرمود:

يردد القرآن ما شاء و إن جاءه البكاء فلا بأس.

«هر چه مي خواهد آيه را تكرار كند و اگر گريه اش گرفت اشكالي ندارد».

پرسيدم: مي توان در خوابگاه شتر نماز خواند؟ فرمود:



[ صفحه 194]



لا تصلح إلا أن تخاف علي متاعك ضيعة فاكنس ثم انضح بالماء ثم صل.

«صحيح نيست مگر بترسد كه اسبابش از بين برود، اول جاروب كن بعد آب پاشي نما بعد نماز بخوان».

در خوابگاه گوسفند پرسيدم مي تواند نماز بخواند؟

فرمود: «نعم لا بأس به؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: ايستادن پشت سر امام در صف، اندازه آن چگونه است؟ فرمود:

قم ما استطعت فإذا قعدت فضاق المكان فتقدم أو تأخر فلا بأس.

«هر طور مي تواني بايست وقتي نشستي اگر جا تنگ بود جلو برو يا عقب اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخص مي تواند در نماز كف دو دست را روي هم بگذارد يا آرنج را؟ فرمود:

لا يصلح ذلك فإن فعل فلا يعود له. فقال أخبرني أبي محمد بن علي عن أبيه علي بن الحسين عن أبيه الحسين بن علي عن أبيه علي بن ابي طالب عليهم السلام قال ذلك عمل و ليس في الصلاة عمل.



[ صفحه 195]



«صحيح نيست، اگر انجام داد دو مرتبه نخواهد كرد. حضرت موسي بن جعفر عليه السلام فرمود: از پدرم اين مسأله را سؤال كرد ايشان از پدرشان بالأخره از علي بن ابي طالب عليه السلام نقل كرد كه فرموده است: اين يك كار است و در نماز كار نيست».

پرسيدم: مريض كه نمي تواند بايستد چگونه نماز خواند؟

فرمود:

يصلي النافلة و هو جالس و يحسب كل ركعتين بركعة و أما الفريضة فيحتسب كل ركعة بركعة و هو جالس إذا كان لا يستطيع القيام.

«نافله را نشسته مي خواند، هر دو ركعت را يك ركعت حساب مي كند، اما در نماز واجب است هر ركعت را يك ركعت حساب مي كند، در صورتي كه نتواند بايستد».

پرسيدم: پسر چه وقت نماز و روزه بر او واجب مي شود؟

فرمود:

إذا راهق الحلم و عرف الصوم و الصلاة.

«وقتي نزديك بلوغ مي شود و روزه و نماز را بشناسد».



[ صفحه 196]



پرسيدم: مرد را دزد مي زند يا لباسش غرق مي شود و لخت است موقع نماز مي رسد، چگونه نماز بخواند؟ فرمود:

إن أصاب حشيشا يستر به عورته أتم صلاته بركوع و سجود و إن لم يصب شيئا يستر به عورته أومأ و هو قائم.

«اگر خاشاك پيدا كرد عورت خود را مي پوشاند و نمازش را با ركوع و سجود تمام مي كند، اگر چيزي پيدا نكرد مي ايستد و براي ركوع و سجده اشاره مي كند».

پرسيدم: زن فقط يك چادر دارد چگونه نماز بخواند؟

فرمود:

تلتف فيها و تغطي رأسها و تصلي فإن خرجت رجلها و لم تقدر علي غير ذلك فلا بأس.

«خود را در آن مي پيچد و سرش را مي پوشد و نماز مي خواند، اگر پايش بيرون ماند و چاره اي نداشت اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخصي در نماز جماعت است، يك نفر آيه ي سجده را مي خواند چكار بكند؟ فرمود:

يومئ برأسه.

«با سرش اشاره كند».



[ صفحه 197]



پرسيدم: مي تواند در زمين شوره زار نماز بخواند؟ فرمود:

لا إلا أن يكون فيها نبت إلا أن يخاف فوت الصلاة فيصلي.

«نه، مگر در آن زمين گياه روئيده باشد و مگر بترسد نمازش فوت شود».

پرسيدم: شخصي با درنده روبرو مي شود موقع نماز نمي تواند از ترس او حركت كند، اگر نماز را بايستد و بخواند در ركوع و سجود از درنده كه روبروي اوست در غير قبله مي ترسد، اگر رو به قبله بايستد مي ترسد شير به او حمله كند، چه كار كند؟ فرمود:

يستقبل الأسد و يصلي و يومئ إيماء برأسه و هو قائم و إن كان الأسد علي غير القبلة.

«رو به شير نماز بخواند و با سر اشاره مي كند در حال قيام، گر چه شير رو به قبله نباشد».

پرسيدم: شخصي در نماز است، ديگري آيه سجده مي خواند؟ فرمود:

يسجد إذا سمع شيئا من العزائم الأربع ثم يقوم فيتم صلاته إلا أن يكون في فريضة فيومئ برأسه إيماء.

«سجده مي كند وقتي يكي از چهار سوره واجب را شنيد بعد حركت مي كند و



[ صفحه 198]



نمازش را تمام مي نمايد، مگر در نماز واجب باشد كه با سر اشاره مي نمايد».

پرسيدم: حرف زدن بعد از تمام شدن نماز عشاء چگونه است؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخصي در نماز در صفي هست مي تواند به صف دوم يا سوم برود يا به پشت برگردد و در كنار صف ديگر؟ فرمود:

إذا رأي خللا فلا بأس به.

«اگر در بودن آنجا خللي مشاهده مي كند اشكال ندارد».

پرسيدم: مي توان اذان و اقامه را روي مركب گفت؟

فرمود:

أما الأذان فلا بأس و أما الإقامة فلا حتي ينزل علي الأرض.

«اذان اشكالي ندارد ولي اقامه را نمي گويد تا پائين بيايد».

پرسيدم: شخصي در انگشت يا دستش چيزي است، مي تواند با آب دهان آن را مرطوب كند و در نمازش مسح نمايد؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».



[ صفحه 199]



پرسيدم: شخص قنوت را فراموش مي كند تا به ركوع مي رود چه كند؟ فرمود:

تمت صلاته و لا شي ء عليه.

«نمازش را تمام كند، چيزي بر او نيست».

پرسيدم: نماز ميت در صورتي كه خورشيد قرمز شود جايز است؟ فرمود:

لا صلاة إلا في وقت صلاة و إذا وجبت الشمس فصل المغرب ثم صل علي الجنازة.

«صحيح نيست مگر در وقت نماز، وقتي خورشيد غروب كرد نماز مغرب را بخوان بعد نماز ميت را».

پرسيدم: شخص پشت سر امام نماز مي خواند، تشهد را طولاني مي كند ادرارش مي گيرد يا مي ترسد چيزي از دستش برود يا دچار دردي شود چه كار بايد بكند؟

فرمود:

يسلم و ينصرف و يدع الإمام.

«سلام مي دهد و تمام مي كند و امام را رها مي كند».

پرسيدم: شخصي نماز شب را فراموش مي كند. وقتي يادش مي آيد كه براي نماز ظهر آماده مي شود. چه كار بكند؟

فرمود:



[ صفحه 200]



يبدأ بالزوال فإذا صلي الظهر قضي صلاة الليل و الوتر ما بينه و بين العصر أو متي ما أحب.

«اول نماز ظهر را مي خواند. بعد از نماز ظهر، نماز شب و وتر را قضا مي كند. بين ظهر و عصر يا هر وقت خواست».

پرسيدم: لحاف حرير يا متكاي حرير يا مصلاي حرير يا تمام اين ها از ديبا باشد مي تواند مرد روي آن ها نماز بخواند و تكيه كند؟ فرمود:

يفترشه و يقوم عليه و لا يسجد عليه.

«روي زمين پهن مي كند و مي ايستد اما سجده نمي كند بر آن ها».

پرسيدم: شخصي فراموش مي كند سجده ي آخر نماز واجب را؟ فرمود:

يسلم ثم يسجدها و في النافلة مثل ذلك.

«سلام نماز را مي دهد، بعد سجده مي كند همين طور در نافله».

پرسيدم: شخصي نماز را شروع كرده با سوره اي قبل از حمد، پس از تمام كردن سوره يادش بيايد چه بايد بكند؟

فرمود:



[ صفحه 201]



يمضي في صلاته و يقرأ فاتحة الكتاب فيما يستقبل.

«نمازش را بخواند حمد را بعد مي خواند».

پرسيدم: شخصي سوره اي را شروع كرده قبل از سوره حمد در صورتي كه خطا و اشتباه كرده باشد همين او را كافي است؟

فرمود: «آري».

پرسيدم: شخص مي تواند در كشتي بر قير سجده كند؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخص مي تواند در نماز به نقش انگشتري خود نگاه كند مثل اينكه مي خواهد آن نقش را بخواند يا در تكه كاغذي يا كتابي كه رو به قبله است؟ فرمود:

ذلك نقص في الصلاة و ليس يقطعها.

«اين كار نقصي در نماز است اما آن را قطع نمي كند».

پرسيدم: شخص مي تواند در ركوع يا سجود باقي مانده، سوره اي كه مي خواند، بخواند؟ فرمود:

أما في الركوع فلا يصلح و أما في السجود فلا بأس.

«در ركوع نمي تواند ولي در سجده اشكالي ندارد».



[ صفحه 202]



پرسيدم: شخص مي تواند در ركوع يا سجده اش سوره اي غير از سوره اي كه هميشه مي خواند، بخواند؟ فرمود:

إن نزع بآية فلا بأس في السجود.

«اگر شروع به آيه اي نموده اشكالي ندارد».

پرسيدم: مرد فراموش كرده به پهلوي راست بخوابد، بعد از دو ركعت نماز صبح يادش آمد وقتي كه مشغول اقامه شده است چه كار بكند؟ فرمود:

يقوم و يصلي و يدع ذلك فلا بأس.

«پا مي شود و نمازش را مي خواند و آن را رها مي كند اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخص در نماز است و پهلوي او كسي خوابيده، مي خواهد او را بيدار كند تسبيح مي گويد و صدايش را بلند مي كند به قصد بيدار كردن او، آيا اين كار نمازش را باطل مي كند و چه بايد بكند؟ فرمود:

لا يقطع صلاته و لا شي ء و لا بأس به.

«نمازش صحيح است. چيزي هم بر او نيست اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخصي مشغول نماز است. كسي كه در مي زند تسبيح مي گويد و صدايش را بلند مي كند تا خادمش بفهمد و بيايد با دست نشان دهد كه درب منزل كسي است. آيا نمازش باطل مي شود و چيزي بر او هست؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».



[ صفحه 203]



پرسيدم: شخصي وضو ندارد. باران مي بارد بر سر و رويش تا از سر به صورت و دست ها و پاهايش جاري مي شود. آيا همين او را از وضو بي نياز مي كند؟

فرمود:

إن غسله فهو يجزيه و يتمضمض و يستنشق.

«اگر بشويد كافي است. مضمضه و استنشاق نيز مي كند».

پرسيدم: شخصي جنب يا بي وضو است، آب پيدا نمي كند اما برف و يخ هست و خاك نيز وجود دارد. كداميك از اين دو بهتر است تيمم كند يا برف به صورت و بدن و سر خود بكشد؟ فرمود:

الثلج إن بل رأسه و جسده أفضل فإن لم يقدر علي أن يغتسل بالثلج فليتيمم.

«برف در صورتي كه سر و بدنش را تر كند بهتر است؛ اگر نتوانست با برف غسل كند، تيمم بگيرد».

پرسيدم: شخص مي تواند دو چشمش را در نماز عمدا ببندد؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخصي در نماز است، مي فهمد بادي از او خارج شد اما استشمام بو نمي كند و صدائي نمي شنود؟ فرمود:



[ صفحه 204]



يعيد الصلاة و الوضوء و لا يعتد بشي ء مما صلي إذا علم ذلك يقينا.

«نماز و وضويش را اعاده مي كند و آنچه از نماز خوانده به حساب نمي آورد، در صورتي كه به يقين بداند».

پرسيدم: شخصي احساس باد در شكم مي نمايد. دست بر دماغ مي گذارد و از مسجد عمدا خارج مي شود تا باد از او خارج شود، بعد برمي گردد و نماز مي خواند بي آنكه وضو بگيرد آيا كافي است؟ فرمود:

لا يجزيه ذلك حتي يتوضأ و لا يعتد بشي ء مما صلي.

«صحيح نيست، مگر اينكه وضو بگيرد و آنچه در نماز خوانده رها مي كند».

پرسيدم: وقتي از تشهد دو ركعت اول مي خواهد حركت كند چگونه حركت نمايد دو دست و دو زانويش را به زمين مي گذارد بعد حركت مي كند؟ چگونه انجام دهد؟ فرمود:

كيف شاء فعل و لا بأس.

«هر كار خواست مي كند، اشكال ندارد».

پرسيدم: شخصي در مسجد مي تواند عمامه يا عرقچين خود را زير پيشاني بگذارد؟ فرمود:

لا يصلح حتي تقع جبهته علي الأرض.



[ صفحه 205]



«نه، بايد پيشاني روي زمين قرار گيرد».

پرسيدم: شخصي دو ركعت نماز صبح را نخواند تا وارد مسجد مي شود و امام ايستاده در نماز است چه بكند؟ فرمود:

يدخل في صلاة القوم و يدع الركعتين فإذا ارتفعت الشمس قضاها.

«وارد نماز آن ها مي شود و آن دو ركعت را رها مي كند. وقتي خورشيد برآمد قضا مي كند. (منظور دو ركعت نافله صبح است)».

پرسيدم: شخص مي تواند در نماز چشم به آسمان بياندازد؟ فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: زني كه شوهر بر او غضبناك است آيا نمازش صحيح است يا چگونه است حال او؟ فرمود:

لا تزال عاصية حتي يرضي عنها.

«پيوسته در حال گناه است، تا شوهر از او راضي شود».

پرسيدم: اشخاصي مشغول صحبت مي شوند تا يك ثلث از شب مي گذرد يا بيشتر، همه حركت كنند و نماز عشا را بخوانند يا به جماعت برگزار كنند، كدام بهتر است؟ فرمود:

يصلونها في الجماعة أفضل.

«در جماعت بخوانند بهتر است».



[ صفحه 206]



پرسيدم: شخصي در نماز واجب، سوره نجم را مي خواند بعد به ركوع مي رود سپس حركت مي نمايد و بقيه ي نماز را مي خواند؟ فرمود:

يسجد بها ثم يقول فيقرأ بفاتحة الكتاب ثم يركع و ذلك زيادة في الفريضة فلا يعودن يقرأ السجدة في الفريضة.

«سجده مي كند (براي سجده واجبي كه در سوره نجم هست) بعد حركت مي كند و سوره ي حمد را مي خواند سپس به ركوع مي رود، اين كار اضافي است در نماز واجب دو مرتبه نكند سجده را در فريضه مي خواند».

پرسيدم: مردي در نماز است. خيال مي كند جامه اش پاره شده يا چيزي به آن رسيده، مي تواند در حال نماز جامه خود را بررسي نمايد؟ فرمود:

إن كان في مقدم الثوب أو جانبيه فلا بأس و إن كان في مؤخره فلا يلتفت فإنه لا يصلح له.

«اگر در جلو لباس يا دو طرف آن است اشكالي ندارد، اما اگر در پشت است توجه به آن نكند كه صحيح نيست».

پرسيدم: شخص مي تواند پشت درخت خرماي ميوه دار نماز بخواند؟ فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».



[ صفحه 207]



پرسيدم: شخص مي تواند در ميان درختان تاك نماز بخواند وقتي انگور دارد؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: شخصي به پشت گربه دست كشيده مي تواند قبل از شستن دست نماز بخواند؟

فرمود: «لا بأس؛ اشكالي ندارد».

پرسيدم: امامي پيش نماز مسافرين است. مسافرها چگونه نماز بخوانند؟

فرمود:

يصلون ركعتين و يقوم الإمام فيتم صلاته فإذا سلم فانصرف انصرفوا.

«آن ها دو ركعتي مي خوانند، امام بقيه ي نماز را مي خواند. وقتي سلام داد و تمام كرد آن ها نيز مي روند».

پرسيدم: شخص مي تواند نماز بخواند با اينكه جلو او الاغي ايستاده؟

فرمود:

يضع بينه و بينه قصبة أو عودا أو شيئا يقيمه بينهما ثم يصلي فلا بأس.

«در فاصله خود و او يك ني يا چوب يا چيزي مي گذارد و بعد نماز مي خواند، اشكالي ندارد».



[ صفحه 208]



گفتم: اگر اين كار را نكرد آيا بايد نمازش را دو مرتبه بخواند يا چيزي بر او هست؟ فرمود:

لا يعيد صلاته و لا شي ء عليه.

«نمازش را اعاده كند، چيزي بر او نيست».

پرسيدم: نشست و برخاست و نماز بر پوست حيوانات درنده و خريد و فروش و سوار شدن بر آن ها (كه زين اسب مثلا باشد) آيا صحيح است؟ فرمود:

لا بأس ما لم يسجد عليها.

«اشكالي ندارد اگر سجده بر آن نكند».

پرسيدم: نماز روي بورياهاي نصرانيان و يهودان كه بر آن نشسته اند در خانه هايشان صحيح است؟ فرمود:

لا تصل عليها.

«روي فرش آن ها نماز نخوان».

پرسيدم: نماز خورشيد گرفتن چگونه است؟ فرمود:

يصلي متي ما أحب و يقرأ ما أحب غير أنه يقرأ و يركع و يقرأ و يركع و يقرأ و يركع أربع ركعات و يسجد في الخامسة ثم يقوم فيفعل مثل ذلك.

«هر وقت مايل است نماز را مي خواند و هر سوره اي مي خواند، جز اينكه قرائت مي خواند به ركوع مي رود باز نماز قرائت



[ صفحه 209]



مي خواند و به ركوع مي رود باز قرائت و ركوع و قرائت مي خواند در ركوع، تا چهار ركوع و در ركوع پنجم به سجده مي رود بعد حركت مي كند همين كار را تكرار مي نمايد».

پرسيدم: مرد مي تواند نماز يا روزه بگيرد از طرف بعضي اموات خود؟ فرمود:

نعم فيصلي ما أحب و يجعل ذلك للميت فهو للميت إذا جعل ذلك له.

«آري، هر چه مي خواهد نماز مي خواند و به ميت مي دهد. وقتي به ميت بخشيد، متعلق به او مي شود». [1] .



[ صفحه 210]