موسي المروزي، عن أبي الحسن الأول قال: قال النبي صلي الله عليه و آله - من حفظ من امتي أربعين حديثا مما يحتاجون اليه من أمر دينهم بعثه الله عزوجل يوم القيامة فقيها عالما.

ثواب الأعمال ص 162

ترجمه: موسي بن ابراهيم مروزي (معلم فرزند سندي بن شاهك) از امام هفتم كه فرمود - پيغمبر اكرم فرموده است: كسي كه از امت من چهل حديث مربوط به امور ديني و وظائف الهي خود، حفظ كند: خداوند متعال مبعوث مي كند او را در روز قيامت فقيه و عالم.

توضيح:

در اين حديث شريف چندين موضوع محتاج به توضيح است.

1- من حفظ: حفظ به معني مراعات و مواظبت به شي ء و ضبط كردن آن باشد. مانند رعايت و ضبط عهد يا نماز، كه به معني توجه و مواظبت به آنها و حفظ كردن از



[ صفحه 152]



تخلف و اهمال و فوت و ضايع شدن است، و حفظ در مقابل اضاعه باشد.

پس حقيقت حفظ: رعايت و ضبط در مقابل اهمال و اضاعه است، نه از بر كردن و به ياد سپردن. چنانكه حقيقت قراءت: تفهم و ضبط معاني ألفاظ و كلمات است، نه خواندن و به زبان آوردن كلمات بدون تفهم و ضبط معاني.

2- مما يحتاجون اليه: حاجت و احتياج عبارت از وجود ضعف و نقصي است كه نياز به رفع و برطرف كردن آن باشد. پس احتياج نتيجه تحقق نقص باشد، تا خواه و ناخواه درصدد تكميل شود.

و با اين قيد اشاره مي شود به بودن نقص در موردي كه حفظ حديث و انتخاب آن مي شود، آن هم از لحاظ برنامه ديني.

3- فقيها عالما: فقه به معني فهم بر روي دقت و تأمل باشد، و فقيه كسي است كه علم و معرفت و فهم او مبتني بر تحقيق و دقت و تأمل كافي باشد.

و اين معني از جهت لغت عموميت دارد به همه أنواع علوم و معارفي كه روي دقت و تحقيق انجام بگيرد، و در عرف شرع و متشرعين مخصوص است به علماي ديني و الهي كه در مباحث و علوم ديني با دقت و تأمل و فكر و تحقيق پيش مي روند.

و أما كثرت اطلاق آن بر علماي در رشته فقاهت و مسائل فرعي عملي: از لحاظ مورد ابتلاء بودن اين علم و اين عالم نزد عموم طبقات مؤمنين و متدينين باشد. مضافا بر آنكه كسي كه در رشته فقاهت مصطلح محقق و دقيق و متعمق شد: قهرا در سائر جهات علوم ديني و مخصوصا در رشته هاي علوم أخلاق و معارف الهي نيز كاملا آگاه و مطلع و عالم خواهد بود.

و آقايان محصلين علوم ديني لازم است توجه پيدا كنند كه: فقيه حقيقي



[ صفحه 153]



صددرصد كسي است كه در تمام رشته هاي اعتقادي و أخلاقي و در أحكام شرعي فرعي آگاه و محقق باشد.

و باز توجه شود كه: آگاهي دقيق و علم پيدا كردن با حقيقت متوقف است به عمل و منطبق كردن آنها به نفس و أعمال خود، تا موفق شده به مرحله عين اليقين و بلكه حق اليقين برسد.

4- به طوري كه از اين حديث شريف استفاده شد، صدق فقيه بر شخصي كه چهل حديث حفظ مي كند: به اين شرائط است.

أول - چهل حديث كه از رسول اكرم يا از حضرات أئمه معصومين عليهم السلام باشد: حفظ كند.

دوم - منظور و مفهوم حفظ: عبارت از رعايت و مواظبت كردن و ضبط است كه كمترين اهمال و اضاعه در مفاهيم و مقاصد آنها صورت نگرفته، و دقيقا از آنها استفاده كرده، و مضامين آنها را به خود و أفكار و أخلاق و أعمال خود منطبق سازد.

سوم - اين چهل حديث مربوط به موارد احتياج ديني خود باشد: يعني نواقص و جهات ضعف خود را از لحاظ اعتقادات و أخلاقيات و مسائل فرعي عملي كه در جريان برنامه ديني دارد، برطرف كند.

چهارم - اين چهل حديث مربوط به امور ديني كه مورد احتياج او است بايد انتخاب بشود، نه به طور مطلق: زيرا علوم ديگري كه در رشته هاي ديني و الهي نيست، مرتبط به عالم آخرت نخواهد بود، يعني موجب تكميل نفس و نورانيت روح نمي گردد، تا در عالم آخرت به حقيقت فقاهت مبعوث گردد.

و علومي كه مانند طبيعيات و أدبيات و رياضيات و فلكيات و تاريخ است: با



[ صفحه 154]



منقضي شدن عالم ماده و از بين رفتن حواس و قواي بدني، از بين خواهد رفت.

پنجم - بعثه الله: يعني اين فقاهت در عالم ماوراي ماده صورت خواهد گرفت، و معمولا اين عالم روز قيامت مي باشد. و اگر كسي در همين دنيا به موجب - موتوا قبل أن تموتوا - از عالم ماده گذشته، و حيات روحاني پيدا كند: قهرا اين حقائق و تحولات را مشاهده خواهد كرد.

ششم - تناسب فقاهت با حفظ چهل حديث: زيرا گفتيم كه حفظ به معني رعايت و مواظبت و ضبط أحاديث است كه از جهت مفاهيم و مضامين صورت بگيرد، و اين معني در حقيقت همان تفقه يعني تفهم با دقت و تحقيق باشد.

و الحمد لله رب العالمين، و الصلاة و السلام علي سيدنا و مولانا خاتم النبيين و آله الطيبين المعصومين.