بازگشت

انفال و امام


انفال از جمله منابع مهم مالي در نظام اسلامي است. مصاديق انفال در روايتهاي بسياري آمده است و چگونگي حكم آن نيز بيان شده است. در كتابهاي فقهي نيز در پايان بحث خمس، فقها بابي را ويژه بحث انفال گشوده اند. در اين كه انفال از آنِ امام عليه السلام است، گويا ترديدي نباشد، اما چگونگي آن در محدود زماني و مصداقي، قابل بحث است.

از جمله ادله روشن و گوياي انفال مبني بر اينكه در اختيار امام است، تفسيري است كه امام موسي عليه السلام از آيه ي انفال به دست داده اند. امام عليه السلام فرموده اند: «ما كانَ من الأرض باد أهله فذلك الأنفال فهو لنا». آنچه در اين حديث آمده است، يكي از مصاديق انفال است. امام عليه السلام در حديث ديگر به تفصيل از مصاديق انفال سخن گفته اند:

له «للإمام) بعد الخمس الأنفال. و الأنفال كلّ أرض خربة قد باد أهلها، و كلّ أرض لم يوجف عليها بخيل و لا ركاب ولكن صالحوا صلحاً و أعطوا بأيديهم علي غير قتال و له رؤوس الجبال، و بطون الأوديه و الآجام و كلّ أرضٍ ميتة لا ربّ لها و له صوافي الملوك ما كان في أيديهم علي غير وجه الغصب.

يعني: بعد از خمس، انفال نيز در اختيار امام است. انفال عبارت است از:

1. هر زمين خراب مانده اي كه اهالي آن از ميان رفته اند و زمينهاشان بدون بهره دهي افتاده است.

2. هر سرزمين كه از طريق صلح به مسلمانان واگذار شده است.

3. كوهها (و آنچه از آنها به دست مي آيد).

4. بيابانهاي گسترده (و بهره هاي حاصل از آن).

5. بيشه و جنگلهاي طبيعي.

6. هر زمين بايري كه كسي تصدّي اداره و آباداني آن را به عهده ندارد.

7. آنچه پادشاهان و حاكمان، ويژه خود ساخته اند و در تصرّف گرفته اند، در صورتي كه به زور و نيرنگ به دست نيامده باشد و حق كسي در آن موارد پايمال نشده باشد كه در اين صورت، دارند حق اصلي، مقدم است.

ترسيم ابعادي به اين گستردگي براي انفال و آنگاه انفال را از آنِ امام دانستن، پر واضح است كه ترسيم طرح حكومتي است و به ديگر سخن، امام عليه السلام با اين تفسيرها و طرح اينگونه بحثها به واقع از حكومت الهي ـ قرآني علوي سخن مي گويد و ضرورتها و لوازم مالي و اقتصادي آن را بر مي شمرد و «امام» را در رأس آن حكومت مي نگرد، و اگر «امامي» مسئوليتش صرفاً تبيين احكام شرعي و موعظه حسنه است، چه نيازي به اين همه اموال دارد؟ و بالاخره در اين گونه موارد، سخن از «شأني» از شئون امام است و تبيين جايگاه او در متن جامعه.