در روز دوازدهم ذي حجه سال 136 كه ابوالعباس سفاح به درك واصل گرديد از مردم براي برادرش منصور دوانيقي بيعت گرفتند. مدت سلطنت او بيست و دو سال، نه روز كم بوده و عمر او به شصت و سه سال رسيده بود. وقتي از دنيا رفت ششصد ميليون درهم و چهارده ميليون دينار از او به جاي ماند با اين حال در مال خويش بخل مي ورزيد.



[ صفحه 50]



او را دوانيقي لقب داده بودند بدين جهت كه با كارگزاران خود روي دانق و حبه (كوچك ترين معيار وزن) محاسبه مي نمود.

منصور در ستمگران بني عباس به هشام بن عبدالملك اموي شباهت داشت و در امور سياسي از او تقليد مي نمود [1] .

منصور مردي سفاك و خون ريز بود، و با حضرت صادق عليه السلام سخت دشمني مي كرد و صدمات و جسارات بسيار به ايشان روا مي داشت و چند دفعه مهياي ريختن خون آن حضرت شد و امر به قتل آن جناب مي كرد تا سرانجام در سال دهم خلافتش و موافق روايات سال 148 حضرت را مسموم و شهيد نمود [2] و در سال 158 در ششم ذيحجه به درك واصل گرديد [3] .

در كتب تاريخ و حديث از نحوه ي برخورد منصور با امام موسي كاظم عليه السلام مطلب زيادي نقل نشده است اما از بعضي روايات استفاده مي گردد كه منصور در صدد كشتن آن حضرت بوده است:

مرحوم ثقة الاسلام كليني با ذكر سند از ابي ايوب نحوي نقل كرده كه در نيمه ي شب منصور به من پيغام داد. نزد او رفتم بر كرسي نشسته و شمعي جلو روي اوست و نامه اي در دست دارد. وقتي به او سلام كردم در حالي كه گريه مي كرد نامه را به طرف من انداخت و گفت: اين نامه محمد بن سليمان است به من اطلاع داده كه جعفر بن محمد از دنيا رفته است، پس سه مرتبه گفت: (انا لله و انا اليه راجعون) ديگر كجا مانند جعفر پيدا مي شود؟



[ صفحه 51]



پس از آن به من گفت: بنويس. من اول نامه را نوشتم، پس از آن گفت: به محمد بن سليمان بنويس: اگر جعفر بن محمد به شخص خاصي وصيت نموده او را احضار كن و گردنش را بزن.

محمد بن سليمان در جواب نوشت كه به پنج نفر وصيت كرده: ابوجعفر، منصور و محمد بن سليمان و عبدالله و موسي (امام كاظم عليه السلام) و حميده.

در حديثي ديگر آمده: ابوجعفر منصور و عبدالله و موسي و محمد بن جعفر و يكي از غلامان ابي عبدالله عليه السلام! منصور گفت: راهي براي كشتن اين افراد نيست [4] .

مرحوم محدث قمي فرموده: علامه مجلسي رحمه الله فرموده: حضرت به علم امامت مي دانست كه منصور چنين اراده خواهد كرد، آن جماعت را به حسب ظاهر در وصيت شريك كرده بود و اول نام او (منصور) را نوشته بود و در باطن امام موسي كاظم عليه السلام مخصوص به وصيت بوده و از اين وصيت نيز اهل علم مي دانستند كه وصايت و امامت مخصوص آن حضرت است [5] .

منصور روي شيطنت و جهت فريب مردم به ظاهر متعرض حضرت نمي گرديد. مرحوم محدث قمي مي نويسد: بيست ساله بود كه امامت به آن جناب منتقل شد و مدت امامتش سي و پنج سال بوده كه مقداري از آن در بقيه ايام منصور بوده و او به ظاهر متعرض آن حضرت نشد [6] .

و حتي براي پيشبرد كار و استحكام قدرت خويش گاهي با حضرت خوش برخوردي مي كرد. مرحوم علامه مجلسي از كتاب مناقب ابن شهر آشوب نقل نموده كه: منصور به امام موسي بن جعفر عليهماالسلام



[ صفحه 52]



پيشنهاد كرد كه در روز عيد نوروز براي تهنيت بنشيند و هدايايي كه مي آورند تحويل بگيرد، حضرت فرمود: من اخباري كه از جدم رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم رسيده است بررسي كرده ام خبري در ارتباط با اين عيد نيافته ام و اين عيد سنتي از فارسي هاست و اسلام آن را از بين برده است به خدا پناه مي برم از اين كه زنده نمايم چيزي را كه اسلام از بين برده است.

منصور به حضرت گفت: ما اين كار را به خاطر سياست ارتش انجام مي دهيم تو را به خداي بزرگ سوگند كه امروز را جلوس نمايي. حضرت آن روز را نشست، بزرگان كشوري و لشكري خدمت حضرت مي آمدند و تبريك مي گفتند و هدايايي تقديم مي نمودند. يكي از خادمان منصور بالاي سر حضرت ايستاده بود و آنچه را مي آوردند صورت برداري مي كرد، آخر همه ي مردم پيرمردي خدمت حضرت آمد و عرض كرد: اي پسر دختر رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم من مردي مستمندم و مالي ندارم كه به عنوان هديه خدمت شما تقديم نمايم اما سه بيت شعر را كه جدم در رثاي جدت حسين بن علي عليهماالسلام سروده تقديم حضور مي نمايم:



عجبت لمصقول علاك فرنده

يوم الهياج و قد علاك غبار



و لاسهم نفذتك دون حرائر

يدعون جدك و الدموع غزار



الا تفضفضت السهام و عاقها

عن جسمك الاجلال و الاكبار



يعني: در شگفتم از شمشيري كه تيزي آن در روز جنگ متوجه تو شد و غبار بر چهره ات پاشيد،

و از تيرهايي كه به تو اصابت كرد جلو چشم زنان و آنان در حالي كه اشك مي ريختند جدت را به ياري مي طلبيدند،

اي كاش تيرها حرمت تو را نگه مي داشتند و به بدنت آسيب نمي رساندند.



[ صفحه 53]



حضرت فرمود: هديه ي تو را پذيرفتم خدا به تو بركت دهد بنشين. سپس به آن خادم فرمود: از منصور بپرس با اموالي كه جمع شده چه كار كنيم؟ منصور گفت: همه ي آنها را به تو بخشيدم. امام عليه السلام به آن پيرمرد فرمود: همه ي اين اموال را به تو هديه نمودم آن را بردار [7] .