از آن جا كه امامان عليهم السلام از سوي خداوند مسؤوليت رهبري و هدايت و انذار امت اسلامي را پس از رسول خدا (ص) بر عهده داشتند، ناگزير نسبت به مسائل مختلف جامعه ي خويش از جمله مسائل سياسي نمي توانستند بي تفاوت و بدون موضع باشند. بارزترين دليل اين مطلب، حساسيت خلفاي اموي و عباسي معاصر آنان نسبت به ايشان و موضعگيري حاد عليه آن بزرگواران است. اگر امامان (ع) نسبت به مسائل سياسي جامعه ي خويش نظر نداشتند معنا نداشت خلفا از آنان اين همه بيم داشته باشند و آنان را سرسخت ترين رقيبان و دشمنان خود بدانند. منشأ بيشتر گرفتاري هاي اجتماعي و در نهايت شهادت ائمه (ع) همين مسأله مهم بود. اين سخن آنان كه:

«ما منا الا مقتول او مسموم» [1] .

هيچ يك از ما نيست كه به قتل نرسد يا مسموم نشود.

بيانگر اين حقيقت است كه امامان (ع) اساس و محور تلاش ها و رهنمودهاي سياسي جامعه ي خود بودند.

نكته ي در خور تأمل اين كه تلاش ها و موضعگيري هاي سياسي ائمه (ع) به خاطر اختلاف شرايط سياسي اولاً يكسان نبود و ثانياً بيشتر سري و مخفيانه انجام مي گرفت؛ در نتيجه ماهيت و ابعاد آن براي بسياري از افراد پوشيده و ناشناخته مي ماند.

زندگي و خط مشي سياسي امام كاظم (ع) از اين قاعده ي كلي مستثني نبود. ما در اين درس، خط مشي سياسي آن گرامي را در برابر دستگاه خلافت عباسي در دو محور «تقيه» و «نفوذ» ترسيم مي كنيم.



[ صفحه 186]