مدت بيست سال از زندگي پربركت و سراسر مبارزه ي امام موسي بن جعفر (ع) پيش از عهده داري امامت و در كنار پدر ارجمندش امام صادق (ع) سپري شد. كه ده سال آخر آن همزمان با حكومت خودكامه ي منصور بود. آن گرامي در طول اين دوران سخت با مشكلاتي كه پدر بزرگوارش در راه نشر و تبليغ آيين جد بزرگوارش با آن مواجه بود آشنا شد، و مي ديد كه جاسوسان و عوامل جيره خوار منصور، حركات، ديدارها و مجالس و محافل درس و بحث او را از هر نظر تحت نظر دارند و به منظور متوقف كردن كاروان چهارهزار نفره ي علم و دانشي را كه به قافله سالاري آن پيشواي بلند مرتبت در حركت بود، هر روز به بهانه اي مانع ايجاد مي كنند و هر گاه و بي گاه بر پايه ي گزارش هاي بي اساس و دروغ، پدر عاليقدرش را نزد پست ترين و پليدترين مرد روزگار احضار مي نمايند.

از سوي ديگر شاهد موج اسلام خواهي و حق طلبي و عطش دانش پژوهي اقشار مختلف جامعه به ويژه نسل جوان و گرايش روز افزون آنان به مكتب اهل بيت بود و مي ديد تشنگان دانش و شيفتگان حقيقت و معنويت، چگونه و با چه مشكلات و رنج هايي خود را به سرچمشه زلال و گواراي مكتب جعفري مي رسانند و سرزمين دل خويش را از زمزم نبوي و كوثر علوي كه به دست صادق آل محمد (ص) به جريان افتاده بود سيراب مي كنند.

دوران بيست ساله ي پيش از امامت امام كاظم (ع) با آن كه بستر حوادث و رخدادهاي مهم سياسي، علمي و فرهنگي بود كه بسياري از آنها به گونه اي به بيت امامت مربوط مي شد و به طور طبيعي موسي بن جعفر (ع) به عنوان دومين چهره برجسته ي اين بيت رفيع، پس از پدر بزرگوارش بيشترين و فعال ترين نقش را در انجام رسالت الهي و نشر و گسترش معارف اسلامي داشت، متأسفانه تلاش ها و فعاليت هاي سياسي، علمي و فرهنگي آن گرامي در طول



[ صفحه 62]



اين مدت، در تاريخ - جز در حد بسيار اندك و پراكنده - منعكس نشده است. از اين رو، آنچه در ضمن اين درس تحت عنوان «امام كاظم (ع) پيش از امامت» مورد بحث قرار مي گيرد تنها در حد يك اشاره و خاطرات و نمونه هاي پراكنده اي است كه در منابع تاريخي و حديثي ذكر شده و ما ضمن دو محور: دوران كودكي و دوران آمادگي به بيان آن مي پردازيم.