آيه ي مباركه دلالت بر حدوث و عروض هدايت دارد، بديهي است كه هر عارضي ناگزير از به وجود آورنده اي است همان طوري كه ناگزير از پذيرنده (معروضي) است. اما ايجاد كننده ي هدايت، خداي تعالي است، از اين رو به خدا نسبت داده و فرموده است: [اولئك الذين هداهم الله] و اما پذيرندگان هدايت، صاحبان عقل درست اند و به اين مطلب نيز اشاره فرموده و گفته است: [اولئك هم اولوالالباب].

واضح است كه انسان، معرفت و هدايت را از بعد جسماني و اعضاي بدن نمي پذيرد، بلكه از جهت عقل خويش مي پذيرد، پس اگر داراي عقل كامل نباشد همان طوري كه واضح است، درك و دريافت معرفت براي او غير ممكن است. آخوند ملاصدرا - خدايش بيامرزاد! - بر حادث بودن هدايت و اين كه فاعل هدايت خداي



[ صفحه 212]



تعالي است استدلال كرده و سخن را در آن باره به درازا كشانده است.

امام عليه السلام فرمود:

«اي هشام! خداي متعال به وسيله ي عقول حجتها را بر مردم تمام كرد و انبياء را بيان حق ياري نمود و با دليل، آنان را به پروردگاري خويش راهنمايي كرده و فرموده است: [و خداي شما خداي يكتايي است كه خدايي جز او نيست، او بخشاينده و مهربان است، همانا در آفرينش آسمانها و زمين و آمد و شد شب و روز و كشتيها كه در دريا حركت مي كنند، بدانچه سود دهد مردمان را و آنچه از آسمان، آب فرستاد، پس زنده گردانيد بدان وسيله زمين را پس از آن كه پژمرده بود و پراكند در آن از هر جنبنده اي و گردانيدن بادها و ابر رام شده ميان آسمان و زمين، البته نشانه ها است براي گروهي كه به خرد دريابند]» [1] .

امام عليه السلام در حديث خود بيان كرده است كه خداوند انبياي خود را به وسيله عقول برتر، كامل ساخته تا بر بندگانش، حجتها و راهنمايان راه خير و نجات باشند و اگر بر آنها چنين لطفي را، روا نداشته بود، هر آينه شايستگي براي زمامداري امتها و راهبري آنان نداشتند، زيرا كه ناقص نمي تواند ديگران را كامل سازد.

خداوند پيامبران خود را به وسيله ي بيان حق و نشانه هاي راستي، پشتيباني كرده و آنان را بر پروردگاري خويش راهنمايي نموده و راه و روش معرفت و توحيد خود را با دلايلي كوبنده كه گواه بر هستي و دليل يكتايي اوست، بر آنها نشان داده است و نشانه هايي از آثار خلقت خود را بر آنان وانمود كرده است و - به گفته ي منطقيون - بديهي است كه معلول دليل بر علت و اثر، راهنماي بر مؤثر است. و اين آيه كريمه كه در ضمن حديث امام عليه السلام آمده است، مشتمل بر بخشي از آثار مهمي است كه از آنها به وجود خداي تعالي استدلال مي كنند: