همين كه مدرسه ي امام صادق عليه السلام درهاي خود را به روي تمام فرزندان مسلمين گشود، توده هاي انبوهي از پيشتازان علم به سرعت بدان پيوستند و شمار آنها - بنا به نقل راويان - چهار هزار تن بودند. [1] اين تعداد انبوهي است كه نظير آن، در هيچ دانشگاهي آن زمان وجود نداشته است، در آن ميان دانشمندان و محدثان بزرگي وجود داشتند كه برخي از آنها پيشوايان و رهبران بعضي از مذاهب اسلامي شدند، اين بزرگان از امام عليه السلام علوم و معارف زيادي را نقل كرده اند كه باعث جلب علاقمندان شده و آوازه ي شهرتش در همه جا پيچيد.» [2] .

حافظ ابوالعباس بن عقدة الهمداني كوفي، كتابي درباره ي نام كساني كه از امام صادق عليه السلام حديث نقل كرده اند نوشته است و در آنجا شرح حال چهار هزار تن از جمله راويان آنها را نقل كرده است [3] .

محقق در (المعتبر) مي گويد: «در زمان وي - يعني امام صادق عليه السلام - از قول آن بزرگوار، علوم مختلف به حدي نشر يافت كه عقلها را مات و حيران مي ساخت! و گروهي از بزرگان كه به حدود چهار هزار مي رسند، از آن گرامي حديث نقل كرده اند.»

استاد محمد نشأة مي گويد:

«خانه ي امام جعفر صادق عليه السلام همچون دانشگاهي بود كه همواره به وجود دانشمندان و بزرگان حديث، تفسير، حكمت و كلام آراسته بود و بيشتر وقتها در مجلس



[ صفحه 99]



درسش دو هزار نفر و بعضي اوقات چهار هزار نفر از دانشمندان مشهور حاضر مي شدند، شاگردانش در تمام رشته هاي حديث و ديگر درسهايي كه از محضر او مي آموختند مجموعه اي از كتابها را فراهم كرده اند كه به منزله ي يك دوره ي علمي براي مذهب شيعه و يا جعفري به شمار مي رود.» [4] .

همان نهضت علمي كه در آن زمان گسترش يافت امواجش به دوره هاي بعدي كشيد و باعث برخورداري همه ي مسلمانها از نور هدايت و خير و صلاح گرديد.