تاريخ، مجموعه رخدادهاي زنده و حوادث گويايي است كه در بستر زمان جريان دارد و زندگي انسانها را به يكديگر پيوند مي دهد.

هر ملتي بگونه اي وابسته و نيازمند تاريخ پيشينيان خود مي باشد. اين وابستگي و ارتباط در ما مسلمانان به دو جهت، بيشتر و محسوستر است.

نخست از آن جهت كه چارچوب اعتقادي و عملي ما را دستورها و احكامي تشكيل مي دهد كه حدود هزار چهار صد سال پيش از سوي فرستاده خدا تشريع و تدوين شده است و بسياري از آنها بگونه اي با حوادث تاريخي كه همزمان با صدور آن اتفاق مي افتاد مرتبط است.

آگاهي و دستيابي به شرايط دقيق سياسي اجتماعي وقوع اين گونه حوادث، ما را در شناخت دقيقتر اين دستورها و رفع ابهام و احياناً اختلاف و تضاد صوري كه بين بعضي از آنها به چشم مي خورد كمك خواهد كرد.

و ديگر، از اين نظر كه پايه گذار تاريخ اسلام و جانشينان بحق او، برگزيدگان خدا و برترين و كاملترين آفريده هاي الهي هستند كه در پرتو مقام ويژه عصمت در طول حيات خود، از هرگونه اشتباه و انحرافي به دور مي باشند؛ از اين رو، شناخت چگونگي رفتار و برخورد آنان در صحنه هاي گوناگون زندگي، نه تنها براي امت اسلامي كه براي هر انسان كمال جو و خواستار رشد و تعالي، الگو و راهگشا خواهد بود.

تاريخ، ساخته و پديده اي است كه پديد آورنده آن در حقيقت انسانها هستند؛ و چه بهتر كه انسان سراغ تاريخ سازاني برود كه اين پديده را در خدمت سعادت و تعالي بشريت در كار گرفته اند و تك تك حوادث آن كه به دست توانمند آنان انجام گرفته به عنوان سلسله درسهاي آموزنده و تجربياتي مفيد و سازنده براي آيندگان به يادگار مانده است.

تاريخ اسلام از آغاز، همواره با دو جريان مواجه بوده است: نخست جريان حق طلب، عدالت گستر و ظلم ستيز كه رسول خدا و جانشينان الهي او در رأس آن بوده اند. و ديگر، جريان قدرت طلب و سلطه جو، سمتگر و مفسدي كه جز به قدرت و منافع مادي و فردي خود به چيزي نمي انديشد. در رأس اين جريان، غاصبان حق اهل بيت و حكمرانان اموي و عباسي قرار داشتند كه در سايه قدرت مادي و نظامي، بيشترين ضربه را به اسلام و امت مسلمان زده اند.

پيشوايان معصوم عليهم السلام، حاكمان اموي و عباسي را همواره به عنوان سرسخت ترين دشمنان اسلام و خط امامت در درون جامعه اسلامي مطرح مي كردند و مسلمانان را از نزديك شدن به دستگاه آنان و تقويت ايشان به هر شكل برحذر مي داشتند.

موضع گيري و سازش ناپذيري امامان عليهم السلام در برابر حاكمان ستمگر موجب مي شد كه آنان نيز رهبران الهي را دشمنان سرسخت حكومت خود بشمار آورده سعي در از ميان برداشتن آنان بنمايند.

در اجراي اين سياست - متناسب با شرايط سياسي - اجتماعي هر زمان - ترفندهاي مختلفي به كار مي گرفتند.

گستردگي حوزه فعاليتهاي فرهنگي - سياسي امام صادق (ع) و توجه افكار عمومي بويژه نسل جوان مشتاق دانش و كمال، به مدينه به عنوان پايگاه اسلام، زمامداران عباسي را بر آن داشت تا نسبت به امامان بعد از آن حضرت، محدوديت و سختگيري بيشتري اعمال كنند.

احضارهاي مكرر موسي بن جعفر (ع) به پايتخت و به زندان افكندن آن حضرت و انتقال از زنداني به زندان ديگر، در راستاي همين سياست انجام مي گرفت.

تجزيه و تحليل تاريخ سياسي دوران امامت و درك و شناخت عميق از شرايط متضاد و گوناگون حاكم بر اين دوران، ما را به اهميت و ضرورت تاكتيكهاي اعمال شده از سوي امامان عليهم السلام و نقش آنان در تداوم خط رسالت، رهنمون مي سازد.

در دوره هاي درسي قبل (211، 212، 213) با بخشي عظيم و پرفراز و نشيبي از تاريخ اسلام در دوران امامت آشنا شديم. در اين دوره (214) نيز كه در برگيرنده تاريخ زندگاني امامان: امام صادق و امام كاظم عليهم السلام است و شامل حدود 69 سال (114 تا 183) از دوران امامت مي باشد، با فرازهاي ديگري از تاريخ اسلام آشنا خواهيم شد، فرازهايي كه به اعتباري تاريخ امامت را در مرحله اي تازه مطرح مي كند و بيانگر اعمال و اتخاذ تاكتيكها و فعاليتهاي جديد از سوي امامان عليهم السلام از يك سو، و ترفندها و توطئه هاي حكمرانان عباسي نسبت به آن بزرگواران از سوي ديگر مي باشد.

ما مدعي نيستيم كه در اين سلسله درسها توانسته ايم همه ابعاد سياسي، اجتماعي و فرهنگي زندگي اين دو امام همام را تجزيه و تحليل كنيم؛ چرا كه نه توان و بضاعت آن را داريم و نه فرصت و زمان كوتاهي كه در اختيار اين گونه آموزشهاست چنين امكاني را به ما مي دهد. آنچه در اين سلسله درسها آمده است نمودي از زندگي سراسر تلاش و مبارزه آنان است كه در صفحات تاريخ منعكس شده است. به اين اميد كه شيفتگان مكتب اهل بيت به پيروي از رهبر عظيم الشأن راحل خود، حضرت امام خميني قدس سره و تربيت يافته مكتبش، رهبر معظم انقلاب اسلامي، حضرت آية العظمي خامنه اي مد ظله العالي، زندگي امامان معصوم خود را در همه ابعاد، الگو و فرا راه زندگي خود قرار دهند و از آنان درس جهاد، ايثار، تقوا و انسانيت بياموزند.

معاونت متون آموزشي مركز تحقيقات اسلامي