در قرن نخست هجري - بويژه نيمه اول آن - در داخل كشور اسلامي، در مقابل جبهه امامت يك جبهه بيشتر وجود نداشت و آن جبهه خلافت بود. ساير جبهه هاي فكري و سياسي اگر هم به وجود آمده بودند اسم و رسم و تابلويي نداشتند. اما به تدريج، با گذشت زمان و فتح سرزمينهاي جديد و آشنايي مسلمانان با مكتبها و مرامهاي گوناگون، جبهه هاي ديگري نيز نمودار شد. پيدايش و گسترش انديشه هاي مختلف فكري بويژه تفكر مادي و شبه الحادي كه به طور دائم سعي در ايجاد شبهه و ابهام در معارف و عقايد اسلامي داشتند و تلاشهاي خود را در جهت خدشه دار كردن چهره اسلام و متزلزل ساختن مباني اعتقادي مسلمانان، متمركز كرده بودند، و نيز فعاليتهاي روز افزون دستگاه خلافت در بكارگيري و اجير كردن عالمان بي دين كه اسلام و احكام آن را به اقتضاي سياست ملكداري حاكمان غاصب، تبيين و تفسير مي كردند، همه از عواملي بود كه امام صادق (ع) را به نهضتي فرهنگي و جهادي علمي وادار كرد.