خلاصه، شيعه اماميه تحت امامت و رهبري موسي كاظم (عليه السلام) قويتر و متشكلتر مي شد امام (عليه السلام) آنان را از هر تصميمي كه مبني بر قيام مسلحانه باشد، بر حذر مي داشت زيرا آن را وظيفه قائم مي دانست [1] پيروان آن حضرت كه اكثراً كوفي الاصل بودند در سراسر جهان اسلامي پخش شدند و در مراسم حج با يكديگر ارتباط بر قرار مي كردند.

شيعه اسماعيليه كه خود را از سياست تقيه امام صادق (عليه السلام) و پسرش امام موسي كاظم (عليه السلام) جدا ساخته بودند و امامت اسماعيل و فرزندش محمد را پذيرفته بودند، آنها نيز به فعاليتهاي سياسي زيرزميني فعالتر انقلابي گرايش بيشتري داشتند اينان از شكست پي در پي قيامهاي نافرجام حسنيان آموخته بودند كه بدون آمادگي سياسي دست به اقدامي نزنند و مصمم بودند تا براي نيل به قدرت با تلاش سياسي تدريجي كوشش كنند.

فاصله گرفتن آنان از خط امامان معصوم، سبب شد تا نظرياتي خارج از حلقه عقائد اسلامي را بپذيرند و پذيرش چنين افكاري انديشه آنان را از محدوده شرعي دور ساخت و به اباحي گري كشاند اينان بر متون اسلامي قرآن و حديث تفسير جديدي وضع كردند كه بر اساس آن هر ظاهري از احكام شرع را، باطني است و براي هر تنزيلي تأويلي مي باشد [2] .

به عنوان نمونه حديثي به پيامبر اكرم (صلي الله عليه وآله وسلم) منصوب است كه در آن مي فرمايد: «مهدي زماني ظهور خواهد كرد كه خورشيد از همان جا غروب مي كند، طلوع نمايد» [3] بر اساس تفسير آنان، اين روايت به معني طلوع خورشيد واقعي از سمت باختر نيست، بلكه به معني مهدي است كه در مغرب پديدار خواهد شد بدين جهت با علاقه فراوان آئين خود را در مغرب نشر دادند و پيروانشان را در شرق ترغيب به مهاجرت به آن مكان كردند [4] خوانساري صاحب روضات الجنات نمونه هاي زيادي از تأويلات اسماعيليان را آورده است. [5] .

گزارشات نوبختي نشان مي دهد كه بين پيروان اسماعيليه و اماميه روابط، تيره بود، رهبران اسماعيلي به پيروان خود اجازه مي دادند تا اماميه و كساني را كه معتقد به امامت امام كاظم (عليه السلام) هستند، مورد سوء قصد قرار دهند. [6] .

و لذا اماميه، اسماعيليه را متهم مي كردند كه در دستگيري امام كاظم (عليه السلام) دست داشته اند [7] .