از سال صد و چهل و هشت - كه امام صادق عليه السلام به شهادت رسيد - دوران امامت حضرت كاظم عليه السلام آغاز گرديد. آن حضرت در اين دوران با خلفاي متعددي معاصر بود:

- 1. منصور دوانيقي كه از سال 136 تا سال 158 خلافت كرد.

- 2. محمد معروف به مهدي كه از سال 158 تا سال 169 خليفه بود.

- 3. هادي، كه از سال 169 تا سال 170 خلافت نمود.

- 4. هارون، كه از سال 170 تا سال 193 بر مسند خلافت تكيه زد.



[ صفحه 317]



هنگام رحلت امام صادق عليه السلام منصور دوانيقي، خليفه ي مشهور و ستمگر عباسي، در اوج قدرت و تسلط بود.

منصور براي تثبيت پايه هاي حكومت خود، انسان هاي فراواني را به قتل رساند. او در اين راه نه تنها شيعيان، بلكه فقها و شخصيت هاي بزرگ جهان تسنن را كه با وي به مخالفت برمي خاستند، سخت مورد آزار قرار مي داد. چنان كه ابوحنيفه را به جرم آنكه بر ضد او و به پشتيباني از ابراهيم، پسر عبدالله محض و رهبر قيام ضد عباسي، در عراق فتوي داده بود، شلاق زد و به زندان افكند.

امام كاظم عليه السلام پس از شهادت پدرشان در سن بيست سالگي با چنين زمامدار ستمگري، كه حاكم بلامنازع قلمرو اسلامي به شمار مي رفت، روبه رو گرديد.

بررسي اوضاع و احوال، نشان مي داد كه در اين زمان هر گونه اقدام حاد و برنامه يي كه حكومت منصور از آغاز روي آن حساسيت نشان بدهد، صلاح نيست. از اين رو امام كاظم عليه السلام دنباله ي برنامه ي فرهنگي و علمي پدر خود را گرفت و حوزه يي نه به وسعت دانشگاه جعفري تشكيل داد و به تربيت شاگردان بزرگ و رجال علم و فضيلت پرداخت.

سيد بن طاووس رحمه الله مي نويسد:

گروه زيادي از ياران و شيعيان خاص امام كاظم عليه السلام و رجال خاندان هاشمي در محضر آن حضرت گرد مي آمدند و سخنان گهر بار و پاسخ هاي آن حضرت به پرسش هاي حاضران را يادداشت مي نمودند و هر حكمي كه در مورد هر پيش آمدي صادر مي نمود، ضبط مي كردند.

سيد امير علي مي نويسد:

در سال صد و چهل و هشت امام صادق عليه السلام در شهر مدينه درگذشت، ولي خوشبختانه مكتب علمي او تعطيل نشد؛ بلكه به رهبري جانشين و فرزندش امام موسي كاظم عليه السلام شكوفايي خود را حفظ كرد.

موسي بن جعفر عليه السلام نه تنها از نظر علمي، تمام دانشمندان و رجال علمي آن روز را تحت الشعاع قرار مي داد، بلكه از نظر فضايل اخلاقي و صفات برجسته ي انساني هم زبانزد خاص و عام بود. طوري كه تمام دانشمنداني كه با زندگي پر افتخار آن حضرت آشنايي دارند، در برابر عظمت و شخصيت اخلاقي وي سر تعظيم فرود آورده اند.



[ صفحه 318]



ابن حجر هيتمي دانشمند و محدث مشهور جهان تسنن، مي نويسد:

امام موسي كاظم عليه السلام، وارث علم و دانش و فضل و كمال پدر بود. وي در پرتو عفو و گذشت و بردباري فوق العاده يي كه در رفتار با مردم نادان از خود نشان داد، كاظم لقب گرفت. در زمان او هيچ كس در معارف الهي و دانش و بخشش به پايه ي ايشان نمي رسيد [1] .