در نزد ارباب معرفت و اهل علم و حكمت وحدت چند قسم است كه به نحو اختصار اشاره به آن مي شود.

اول - وحدت حقه حقيقيه است كه مختص مقام حضرت احديت جلت عظمته مي باشد.



[ صفحه 45]



دوم - وحدت حقه ظليه مانند وحدت فيض منبسط و نفس رحماني در عالم كبير و مانند وحدت نفس قدسيه ملكوتي انساني در عالم صغير وجود خود.

سوم - وحدت عدديه مانند وحدت زيد و عمر و امثال آنان.

چهارم - وحدت اتصاليه مانند وحدت آب دريا كه به هم متصل است يا سنگي كه اجزاء آن به هم متصل است.

پنجم - وحدت اجتماعيه طبيعيه مانند وجود يك انسان كه با اينكه داراي قوا و اعضاء ظاهريه و باطنيه بسياري است معذالك يك هيكل وحداني اجتماعي طبيعي را واجد است.

ششم - وحدت اجتماعيه صناعيه مانند يك ساعت و يا يك هواپيما و يا يك كارخانه صناعي كه با همه آلات و ابزار گوناگون معذالك وحدت اجتماعيه صناعيه را در خود تشكيل داده است.

هفتم - وحدت نوعيه است مانند وحدت مفهوم انسان.

هشتم - وحدت جنسيه مانند وحدت مفهوم حيوان.

نهم - وحدت بالنوع مانند وحدت افراد نوع واحد مانند افراد انسان.

دهم - وحدت بالجنس مانند وحدت انواعي كه در مفهوم جنس شريكند مثل وحدت انسان و فرس و غنم و هكذا در مفهوم (حيوان).

حال گوئيم كه وحدت كه لايق حق تعالي و مختص مبدء اعلي است همانا وحدت حقه حقيقه است كه همان قسم اول است يعني وحدت حقه حقيقيه محيطه و قيوميه صمدانيه است و اين وحدت است كه سازگار است با آيه مباركه ي هوالذي في السماء اله و في الارض اله (آيه 84 سوره ي زخرف).

و اين وحدت است كه سازگار است با آيه فاينما تولوا فثم وجه الله (آيه 115 سوره ي بقره).

و اين وحدت است كه سازگار است با آيه و هو معكم اينما كنتم (آيه 4



[ صفحه 46]



سوره حديد).

و اين وحدت است كه سازگار است با آيه مباركه هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن و هو بكل شي عليم (آيه 3 سوره ي حديد).

آنگاه حضرت امام موسي بن جعفر عليه السلام پس از اينكه فرمود ذات الوهي احد است و يكتاست سپس فرمود (صمد) يعني ذات احدي الوهي صمد است (چنانكه در سوره مباركه توحيد كه شناسنامه كامل خداست فرموده الله الصمد).