امام موسي الكاظم (ع) مانند ساير ائمه هدي داراي يك هدف و خط سير ثابتي بودند كه پروردگار عالم براي آنها معين فرمود ولي از نظر بشريت كه بايد همواره محيط را در نظر گرفت و غرايز طبيعي جامعه را از نظر احتياجي كه به ارشاد و هدايت دارند به دقت مطالعه كرد و آنچه كه بشر محتاج به آن است براي آنها آورد زيرا «الطرق الي الله بعددا نفس الخلايق» و ارشاد هدايت طرق بسياري دارد كه همه مانند رشته هاي مختلف به سر حلقه توحيد و فضيلت منتهي مي شود امام موسي كاظم (ع) در محيطي واقع شد كه ناچار به تقيه بود و به اصحاب خود هم تعليم مي داد كه تقيه كنند و دين را حفظ نمايند ميدان به دست دشمن ندهند تا موقع متناسب و محيط مساعد پيدا كنند و به تعليمات عاليه خود بپردازند - وقتي به كلمات امام كاظم (ع) برسيم مي بينيم مانند جدش علي بن الحسين السجاد در خلال كلمات كوتاه و تعليمات اخلاقي و معاني بلند توحيد و فضيلت را به مردم مي آموخت و راه تشيع را كه كوتاه ترين راه موفقيت به هدف اسلامي است معرفي و هدايت ايصال به مطلوب مي كرد.

از كلمات آن حضرت است كه مي فرمايد من اقتصد و قنع بقيت عليه النعمه كساني كه مقتصد باشند و قناعت كنند نعمت هاي الهي بر آنها باقي و مستمر خواهد ماند.

من بذرو اسراف زل عنه النعمه كسي كه تبذير و اسراف كند نعم الهي از او زايل مي شود.



[ صفحه 319]



اداء الامانه و الصدق يجلبان الرزق حفظ امانت و اداء آن براستي و درستي جلب رزق و روزي مي كند.

الخيانة و الكذب يجلبان الفقر و النفاق - دزدي و دروغ موجب فقر و نفاق خواهد شد «التدبير نصف العيش و التودد الي الناس نصف العقل» سياست فردي نيمه عشرت دنيا و آسايش خاطر را تأمين مي كند و مردم دوستي نيمه عقل و خرد است و با اين دو مي توان خردمند كامل و سياستمدار عاقل شد از كلمات آن حضرت است كه در جواب سائل كه مي پرسيد يقين چيست؟

مي فرمايد «يتوكل علي الله - و يسلم الله - و يرضي بقضاءالله - و يفوض الي الله».

او اقيانوس مواج بوده كه با امواج تند و آهسته خود به مقتضاي زمان علم و دانش مي آموخت و مكتب جعفري را به هر قيمت بود نگذاشت بسته شود و آنچه كه از فروغ احكام و علوم و فنون مختلفه حل نشده بود تحليل و تعليم فرمود و وجوب تحصيل علم را بر همه عرب و عجم اثبات كرد و ثابت فرمود كه تنها راه موفقيت علم و فضيلت است.



كمال فضل رساند تو را به جاه و جلال

كه هست مايه جاه و جلال فضل و كمال



جلال و جاه به فضل است ني به اصل و نسب

كمال قدر به علم است ني به مال و منال



ز علم ثروت خيزد زثروت استعداد

ز علم قدرت زايد ز قدرت استقلال



به كشوري كه كند آفتاب علم طلوع

برآيد اختر اهل وي از حضيض و بال



بكوش در طلب علم و كسب فضل كه جهل

تو را زعزغني مي كشد بذل سئوال



به كسب علم و ادب كوش زانكه كس بي علم

نه صاحب شرف و رتبه است ني اجلال



تمام نوع بشر را بدون استثناء

نبي امي واجب نمود كسب كمال



بحراللالي سيد اسدالله گلپايگاني