شهر كاظمين در 10 كيلومتري بغداد واقع است و پنج كيلومتري دجله - اهالي آن بيشتر سني و كمي شيعه هستند (به عكس حاليه) و شش هزار نفر سكنه داشته و وجه تسميه ي آن به جهت حضرت امام كاظم است.

گنبد پهلوي مسجد جامع ساخته شده و گنبد طلاكاري و مزين است راه ترامواي و راه شوسه دارد «اكنون 1137 قمري جمعيت آنها بالغ بر سي هزار نفر و اكثر شيعه مي باشند».

مساحت آن 7600 كيلومتر مربع است مي نويسند در زمان ما 25000 نفوس دارد كه اكثر شيعه هستند - و اطراف آنرا باغات گرفته و بيست ميليون كيلومتر محصولات دارد قريب 2500 گوسفند 3500 مركب سواري 2500 شتر [1] .

در احسن الوديعه مي نويسد كاظمين شهر خير و سرور است و داراي بساتين و اشجار بسيار است و ميوه فراوان دارد و هواي آن بسيار صاف و پاك و مركز علم و تشيع مي باشد بازار كاظمين در عراق بي نظير است و معروف به سوق استرآباديست كه از سال 1339 مقابل درب صحن ساخته و تا راه آهن آن كشيده شده و بسيار مركزيت يافت و خاندان استرآبادي از خاندان بزرگ و پرخير و بركت كاظمين مي باشند كه منزل آنها غالب مجلس تعزيت بر حسين و بساط اطعام گسترده و مهماندار زوار مي باشند.

در كاظمين چندين حمام ممتاز است كه از آن جمله حمام امير در محله ي فطانه و حمام ميرزا هادي پشت صحن و حمام جرموقه كه شيخ مهدي جرموقي ساخته است.

و حمام ملوكي مقابل مدرسه ي خالصي كه سال 1349 ساخته شد و مساجدي بسيار دارد كه غالب سرداب مفصلي براي آنها ساخته شده است.

اول سردابي كه در كاظمين ساخته شده در مقابر قريش است و آن محل فعلي قبه و بارگاه امامين همامين حضرت موسي بن جعفر الكاظم و ابن ابنه حضرت جواد عليهماالسلام مي باشد اول كسي كه در كاظمين دفن شد جعفر اكبر ابن منصور عباسي بوده در سال 150 و مقابر قريش از روز دفن حضرت كاظم شهرتي بسزا يافت و مزار عمومي و مطاف فرقه ي شيعه و سني گشت.

كاظمين از طرف شرقي و غربي به بغداد به وسيله ي راه آهن و خط اسفالت اياب و ذهاب مي شود و در سال 1363 بسياري از اخيار شيعه را ديدم كه در كاظمين منزل گرفته و در بغداد مغازه



[ صفحه 358]



و محل كسب دارند كه صبحگاه رفته و شب مراجعت مي نمايند - كاظمين اكنون ملاذ و ملجأ شيعه مي باشد و به نقل رياض السياحه قصبه بلكه امروز شهري است دلگشا و محلي است روح افزا آب آنجا بهترين آب آشاميدني و ميوه هاي فراوان و لبنيات و اطعمه ي بسيار گوارا و هواي لذت بخشي دارد.

به نص احسن الوديعه بناي كاظمين از سلاطين آل بويه بوده است و شاه اسماعيل صفوي در تسلط بر عراق قبه و بارگاه آنجا را تجديد نموده و براي روضه ي منوره دو قبه ي بلند ساخت كه در وسط رواق واقع و شش در از رواق به روضه باز است كه از نقره مكلل به طلا پوشيده شده است و از رواق به هر ايوان سه درب به طرف صحن باز مي شود - و درب ايوان محاذي باب المراد به طلا پوشيده شده است و از جلو هر ايوان شبكه ي فولادي نصب شده و از سنگ مرمر پوشيده شده است.

داخل روضه قبور مبارك به دو شبكه فولادي از داخل در اطراف صندوق مطهر و نقره روي آن نصب شده و داخل قبه از ميناكاري بي نظيري كه ميلياردها ارزش كنوني آن است نقاشي گشته و در خارج گنبد و مناره هاي چهارگانه به طلا پوشيده شده است.

صحن چنانچه بيان شد از آثار شاهزاده حاجي فرهاد ميرزا مي باشد [2] .