سرزميني كه امروز آستانه حضرت معصومه است در قديم الايام آن را بابلان مي گفتند و در وجه تسميه قم حديثي آورده اند كه ترجمه اش چنين است [1] .



بابليس گفتا شه دين كه قم

از اين بقعه ملعون تو مي باش گم



به قم گفتن سيدالمرسلين

به قم گشت معروف اين سرزمين



اول بنائي كه شده مرقد مطهر حضرت معصومه است.

يكي از دخترهاي حضرت موسي بن جعفر عليه السلام فاطمه معصومه است كه داراي صفاتي ممتاز و ملكاتي عالي بود در عبادت، زهد، نبالت شأن شهرتي داشته و راجع به تولد او از حضرت صادق عليه السلام روايتي آورده اند و راجع به حرم او از اميرالمؤمنين عليه السلام خبري نقل كرده اند كه فرمود حرم خدا مكه و حرم پيغمبر مدينه و حرم اهل بيت قم است [2] .

حضرت فاطمه معصومه داراي مقام بندگي و پرهيزكاري و فضيلت علمي و صاحب روايات بسياري است و زيارت او ثواب زيارت ائمه را دارد.

حضرت معصومه در مدينه ذيقعده سال 183 متولد شد و در ربيع الثاني سال 201 كه برادر بزرگوارش به ولايت عهدي مأمون انتخاب و در خراسان اقامت گرفت به شوق برادر به ايران از راه عراق حركت كرد و چون به قم رسيد به فاصله ي كوتاهي (17 روز) از دنيا رحلت نمود و حرم قم را تشكيل داد و اكنون 11 قرن است كه قم مركز روحانيت و مدفن بيش از 44 امامزاده و بزرگان علماء اسلام و دانشگاه مركزي ايران است - اين قبه و بارگاه چشم و



[ صفحه 373]



چراغ اين كشور و ملجأ و پناه علماء و ساكنين مملكت موجب خير و بركت و رحمت و مغفرت مي باشد.

چون حضرت معصومه (س) از دنيا درگذشت پسران سعد اشعري بر تربت او سايباني از بوريا ترتيب دادند تا زينب دختر حضرت جواد عليه السلام گنبدي بر سر تربت او ساخت و در جنب قبر او زير همان قبه و بارگاه دو بانوي ديگر از اهل بيت مدفون هستند يكي ام محمد دختر موسي مبرقع و يكي ام اسحق جاريه محمد بن موسي و سه بانوي ديگر در جنب ايشان مدفون شدند كه گنبدي جداگانه بر سر تربت آنها نهادند اول ميمونه دختر موسي مبرقع دوم ام حبيب جاريه ي ابوعلي محمد بن احمد بن موسي - سوم ام القاسم دختر علي كوكبي [3] .

اين بارگاه دري داشته كه به طرف رودخانه باز مي شد و ابوالحسين زيد بن احمد بن بحر اصفهاني كه در قم عامل بوده سال 350 آن در كوچك را برداشت و دري بزرگ نصب كرد بنابراين تا نيمه ي قرن سوم همان بناي زينب باقي بود و در سال 529 شاه بگم دختر عماد بيك كه از زنان بلندهمت و نيكوسيرت و ثروتمند بود گنبدي باشكوه بر آن مزار نهاد [4] و آن دو قبه كوچك را برداشت و به يك گنبد بلندتر و بزرگتر تبديل نمود.