مهم ترين اصل اسلامي در زمينه ي مصرف، اعتدال گرايي و پرهيز از افراط و تفريط است. اساساً «اقتصاد» به معناي اعتدال و ميانه روي است كه در زمينه ي مصرف نمود بيشتري دارد. اسلام به تلاش در عرصه ي توليد و قناعت در عرصه ي مصرف توصيه مي كند. امام علي (ع) در مورد نوع لباس افراد متّقي از واژه ي «اقتصاد» استفاده مي كند؛ مي فرمايد: «و ملبسهم الاقتصاد»؛ [1] يعني لباس افراد با تقوا معتدل و ميانه است. امام كاظم (ع) نيز در مورد اقتصاد و اعتدال در مصرف مي فرمايد: «مَن اقتصدَ و قَنع بقَيتْ عليه النعمةُ مَن بذر و اسرف زالت عَنه النعمةُ»؛ [2] هر كس اقتصاد و اعتدال را رعايت كند و قانع باشد نعمت بر او باقي خواهد ماند و هر كس اسراف كند نعمت از دستش خواهد رفت.

نوع لباس، مركب، منزل و غذاي حضرت نمونه اي عالي از اعتدال و ميانه روي بود و در برخي موارد، امام تصريح مي كرد كه علت انتخابش، معتدل بودن آن بوده است. براي نمونه، وقتي به نوع مركب امام، كه به استقبال خليفه رفته بود، اعتراض كردند، امام در پاسخ فرمود: قاطر مركب متوسطي است و «خير الامور اوسطها.» [3] .

در مورد غذا نيز حضرت مي فرمايد: «لَو اَنَّ الناسَ قصدوا فِي الطعام لاستقامت اَبدانهُم»؛ [4] اگر مردم در خوردن غذا اعتدال را رعايت كنند بدن هاي محكم و استواري خواهند داشت. امام از پرخوري نهي مي كند و مي فرمايد: «اِنَّ الله يُبغضُ البطنَ الّذي لا يَشبُع»؛ [5] خدا از شكمي كه سير نمي شود متنفّر است، ولي به ترك غذا با انگيزه هاي زاهدانه نيز اعتراض مي كند و با كساني كه غذاهاي حلال را برخود حرام كرده اند، برخورد مي كند. امام هيچ گاه بدون خوردن شام نمي خوابيد و به اين امر توصيه مي كرد.

نوع لباس امام بر خلاف تصور برخي كه فكر مي كنند امامان مي بايست لباس هاي كهنه و فقيرانه بپوشند بسيار معتدل و ميانه بود. امام اهل پشمينه پوشي نبود و خود را فقير نشان نمي داد؛ همان لباسي را مي پوشيد كه افراد عادي جامعه ي او مي پوشيدند.

در اينجا مناسب است به اين سؤال پاسخ داده شود كه علت تفاوت سيره و روش امام كاظم (ع) با برخي ديگر از ائمّه از جمله اميرالمؤمين علي (ع) چيست؟ چرا امام علي (ع) لباس هاي وصله دار و كم قيمت مي پوشيد و غذاهاي ساده تناول مي كرد، اما امام كاظم (ع) چنين روشي را در مصرف انتخاب نكرد؟

اين سؤال بارها از سوي محققان جواب داده شده است: تفاوت هايي كه در سيره اقتصادي امامان ديده مي شوند، همچون تفاوت هايي كه در سيره سياسي و اجتماعي امامان وجود دارند، ناشي از شرايط اجتماعي و اقتصادي جامعه اي اند كه امام در آن زندگي مي كند يا وضعيت مالي كه امام داشته است. براي نمونه، اگر اميرالمؤمنين علي (ع) در دوره اي از زندگي خود، لباس هاي فقيرانه مي پوشيد و غذاهاي سخت تناول مي كرد، دليل آن مسئوليت حاكميت جامعه بود كه بر دوش آن حضرت نهاده شده بود و حضرت به عنوان حاكم جامعه اسلامي بر خود لازم مي دانست كه خود را در سطح ضعيف ترين و فقيرترين افراد جامعه قرار دهد. خود حضرت در اين باره مي فرمود: «اِنّ الله جَعَلني اماما لخلقِه، ففرضَ علّي التقديرُ في نفسي و مطعمي و مشربي و ملبسي كضعفاءِ الناسِ كَي يقتدي الفقيرُ بِفقري و لا يَطغَي الغني غنا...» [6] .

پس اين شكل از زهد و ساده زيستي مخصوص مسئولان و حاكمان جامعه ي اسلامي است تا ضعفا و فقراي جامعه ي رهبر و حاكم خود را الگو قرار دهند و ثروتمندان از ثروت خود سوءاستفاده نكنند و به تجمّل گرايي و دنياپرستي سوق نيابند.

علاوه بر اين، شرايط اجتماعي و اقتصادي جامعه اي كه امام علي (ع) در آن زندگي مي كرد بسيار متفاوت با جامعه اي بود كه امام كاظم (ع) و ساير ائمّه اطهار (ع) در آن زندگي مي كردند. در عصر امام علي (ع) به دليل شرايط سياسي و نظامي حاكم بر جامعه، بيشتر مردم در فقر و تنگ دستي زندگي مي كردند و دولت اسلامي، كه درگير جنگ ها و نزاع هاي داخلي بود، فرصت حل معضلات اقتصادي و توسعه و پيشرفت را نيافته بود.

امام صادق (ع) به مردي كه به ايشان اعتراض كرد چرا مانند امام علي (ع) لباس زبر و خشن نمي پوشد، فرمود: همانا علي بن ابي طالب (ع) آن لباس را زماني مي پوشيد كه بدنما نبود و اگر آن لباس را اين زمان مي پوشيد، انگشت نما مي شد. پس بهترين لباس هر زمان، لباس مردم آن زمان است. [7] .