در اين چهار بخش نوشتار با بررسي زندگي نامه حضرت برخي فضايل حضرت گوشزد شد. در بخش سوم برخي آموزه هاي عرشي مورد توجه قرار گرفت و برخي موضوعات اعتقادي كه تناسب تنگاتنگ به موضوع سيره نگاري داشت تحقيق شد.

همان گونه كه خوانندگان ملاحظه نمودند عمده تلاش اين نوشتار در بخش چهارم شكل گرفت كه جريان هاي اجتماعي زمان حضرت مورد



[ صفحه 245]



توجه قرار گيرد. در بخش چهارم نقش اساسي امام كاظم عليه السلام در راستاي جريان هاي اجتماعي بررسي شد. دو جريان بزرگ اجتماعي كه با يكديگر در چالش بودند مورد بررسي قرار گرفت. يكي جريان اجتماعي عباسيان كه رهبري آن را حاكمان عباسي به عهده داشتند؛ ديگري جريان اجتماعي تشكل همسوي اهل بيت عليهم السلام به رهبري موسي بن جعفر عليه السلام. اين موضع آشكارا و به صورت گسترده مورد توجه قرار گرفت كه تلاش عمده از سوي شاخص هاي عترت در هر زمان در جهت حفظ و حراست تشكل همسوي اهل بيت عليهم السلام انجام مي گرفت. امام كاظم عليه السلام هم از فرصت ها در اين راستا بهره بردند و هم خود براي تثبيت موقعيت عترت فرصت سازي نمودند و تشكل همسوي اهل بيت عليهم السلام را از بحران ها عبور دادند.

البته ادعا اين نيست كه تمام محورها در اين راستا مورد تحقيق قرار گرفته است، بلكه با تحقيق هاي ژرف و عميق و گسترده تر مي توان به دست آوردهاي بيشتري راه يافت. ليكن مي توان گفت اين شيوه راه گشا در راستاي سيره نگاري مي باشد. در سيره نگاري عترت نبايد تنها به جنبه هاي فردي و فضايل بي كران عترت پرداخت؛ بلكه ابعاد اجتماعي آنان بايد مورد پژوهش قرار گيرد تا در اين ابعاد انديشه و سيره امامان مورد نگر و الگوگيري قرار گيرد.

با اين روش يك افق جديد و روشن گشوده مي شود كه در سيره نگاري تحليلي مي تواند مورد توجه نويسندگان قرار گيرد. در سيره نگاري بايد به ابعاد اجتماعي و جريان هاي اجتماعي بيشتر توجه شود.



[ صفحه 246]



سيره عترت ابعاد گسترده را شامل است كه ميدان تحقيق در آن بسيار وسيع مي باشد. با چند كتاب و نوشتار نمي توان تمام ابعاد گوناگون و شؤون عترت را بررسي نمود؛ بلكه تلاش و همت بيشتري را در اين راستا مي طلبد. زيرا كه ميدان تحقيق بسيار وسيع مي باشد. افرادي بلند همت مي خواهد تا در اين ميدان وسيع قدم نهاده و پژوهش هاي ارزنده و نو به ارمغان آورند.