در منابع تاريخي زني به عنوان همسر موسي بن جعفر عليه السلام به چشم نمي خورد. مادران فرزندان امام كاظم عليه السلام همگي كنيز و ام ولد (كنيزي كه بچه به دامن آورد) بوده اند. البته از منابع اين نكته آشكار است كه حضرت كنيزان متعدد داشته است و از آنان فرزنداني خداي سبحان به حضرت عطا فرموده است.

مناقب تعداد فرزندان امام كاظم عليه السلام را 30 نفر عنوان مي كند. [1] ليكن بيشتر منابع بين 37 تا 40 نفر مي نگارند. كه از اين تعداد بيش از 20 نفر پسر و كمتر از 20 نفر دختر بوده اند. [2] البته علامه نسابه معروف جناب ابن عنبه تعداد فرزندان امام كاظم را 60 فرزند (37 دختر و 23 پسر) ياد مي كند. [3] .

برخي اسامي فرزندان حضرت عبارتند از: علي بن موسي عليه السلام، ابراهيم، عباس، قاسم از يك مادر؛ اسماعيل، جعفر، هارون، حسين نيز از يك مادر؛ احمد، حمزه، محمد از مادري ديگر؛ عبدالله، اسحاق، عبيدالله، زيد، حسن، فضل، سليمان نيز از يك مادر. [4] .

نام چهار دختر حضرت «فاطمه» بوده است؛ فاطمه كبري (فاطمه معصومه)، فاطمه صغري، فاطمه وسطي و فاطمه اخري. [5] خديجه، ام فروه، و



[ صفحه 29]



اسماء و عليّه و ام كلثوم، آمنه، زينب، ام عبدالله، زينب صغري، ام القاسم، حكيمه، اسماء صغري، محجوره، امامه، ميمونه، رقيه، لبابه، حسنه، بريهه، عايشه و رقيه صغري. [6] فاطمه كبري همان فاطمه معصومه مي باشد كه با علي بن موسي عليه السلام از يك مادرند. [7] .

در اين فرصت زندگي برخي از فرزندان حضرت را مورد نگر قرار مي دهيم. زيرا آنان نيز همانند پدران خويش الگوي فضيلت و تقوا مي باشند. الگوي رشادت و پايداري در برابر ناملايمات زندگي اند. راه آنان راه مطمئن در فراسوي فرزانگان خواهد بود. در تحقيق و تحليل اين بخش، از زندگي نامه فاطمه معصومه عليهاالسلام در قم شروع مي نماييم. زيرا گر چه افضل و برترين فرزند امام، علي بن موسي عليه السلام است، ليكن درباره ايشان، نوشتار مستقل خواهد آمد، انشاءالله.