پيش از توضيح برخي از فضايل ماه رجب لازم است بدانيم كه خداوند سبحان خورشيد و ماه را به مانند دو عقربه ساعت براي تشخيص سال و ماه



[ صفحه 144]



قرار داده است. گردش خورشيد و ماه در مدار مخصوص با نظم خاص و بدون هيچ گونه انحراف باعث پديد آمدن فصول چهارگانه سال مي باشند، هو الذي جعل الشمس ضياء و القمر نورا و قدره منازل لتعلموا عدد السنين و الحساب، [1] «او آن خدايي است كه خورشيد را روشنايي و ماه را نور قرار داد و ماه را منزل هايي مقدر ساخت تا حساب ماه و سال را به دست آوريد.»

و الشمس تجري لمستقر لها ذلك تقدير العزيز العليم و القمر قدرناه منازل حتي عاد كالعرجون القديم، لا الشمس ينبغي لها ان تدرك القمر و لا الليل سابق النهار و كل في فلك يسبحون. [2] «خورشيد در مدار خود به سوي قرارگاهش در حركت است، آن اندازه گيري خداي عزيز و توانمند و آگاه است. ماه را اندازه مقدر ساختيم تا منازلي را طي كند. (منازل ماه در طول حدود 29 روز) تا آنگاه كه همانند شاخه خشك و زرد و كج شده درخت خرما در آيد، (بازگشت به هلال در پايان هر ماه) مدارهاي اين ستاره و سياره آن گونه منظم است كه نه خورشيد به ماه مي رسد و نه شب بر روز سبقت مي گيرد. هر كدام در مدار خاص خود شناورند».

اين آيات انبوه از احكام و علوم شگفت انگيز نجوم و هيئت را بيان مي كنند، كه فرصت طرح آنها نيست.

علت شكل هاي متفاوت ماه را قرآن «وقت شناسي» عنوان مي نمايد، يسئلونك عن الاهلة قل هي مواقيت للناس و الحج. [3] «از تو درباره هلال ها



[ صفحه 145]



مي پرسند به آنان بگو هلال ها براي شناخت وقت ها و شناخت موسم حج است».

گردش خورشيد و ماه كه باعث پديد آمدن فصل هاي چهارگانه مي گردد، احكام ويژه خود را دارد. گر چه خورشيد و ماه هر دو نقش ايفا مي كنند، ليكن احكام خاص فقهي سال در دين بر ماه هاي سال و روزهاي آن بر اساس گردش ماه مي باشد. سال نيز بر اساس گردش ماه تغيير و تحول مي يابد و ماه هاي دوازده گانه قمري يك سال را تشكيل مي دهند.

آغاز ماه هاي قمري از ماه محرم مي باشد. يعني ماه محرم آغاز سال قمري به شمار مي آيد. ماه هاي قمري عبارتند از محرم، صفر، ربيع الاول، ربيع الثاني، جمادي الاولي، جمادي الثانيه، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذوالقعده و ذوالحجه. [4] .

گردش سال قمري حدود ده روز كمتر از گردش سال شمسي مي باشد. بدين خاطر، اكنون كه 1386 سال شمسي از هجرت رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم مي گذرد، از سال قمري 1428 سال گذشته است؛ يعني در طول حدود چهارده قرن 42 سال تفاوت حاصل شده است. در هر صورت چون احكام ماه در شريعت بر اساس ماه هاي قمري است برخي احكام را مورد اشاره قرار مي دهيم.