موضع گيري هاي اجتماعي و پديدار ساختن جريان هاي اجتماعي و هدايت آنها از مهمترين بعد انديشه و رفتار امامان معصوم عليهم السلام مي باشد. اين مهم بايد در سيره نگاري مورد دقت قرار گيرد.

يك سو نگري در انديشه و رفتار عترت رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم از كج راهگي است كه آسيب جدي به منش و روش عترت متوجه مي سازد. زيرا عترت در زندگي و رفتارشان به عبات هاي فردي و انجام كارهاي موردي بسنده ننموده اند، تا نويسنده به ابعاد شخصي و فردي انديشه و رفتار آنان بسنده نمايد؛ بلكه بعد اجتماعي انديشه و رفتار آنان و پديدار ساختن جريان هاي مهم اجتماعي از سوي امامان مهمترين ويژگي سيره آنان است.

اگر نويسنده از اين بعد غفلت نمايد و نقش رهبران ديني و عترت رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم را در مسائل و جريان هاي اجتماعي ناديده انگارد، مي توان گفت



[ صفحه 150]



به طور قطع شناخت صحيح از سيره امامان نداشته و نتوانسته عترت و جانشينان رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم را در ابعاد گوناگون تبيين دين و رهنمون جامعه به اهداف رسالت، تحليل نمايد. عترت هيچ گاه از جريان هاي اجتماعي به دور نبوده است. بلكه تمام شؤون رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم به غير از وحي رسالي به آنان انتقال يافته است و همان نقشي را كه رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم در جامعه ايفا مي نمايد، به عهده جانشينان وي مي باشد. بدين صورت بعد مهم نقش رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم و عترت پديدار ساختن يك جريان بزرگ اجتماعي است.

به همين خاطر در سيره نگاري، نقش عترت بايد در ابعاد اجتماعي به طور دقيق و صحيح مورد پژوهش و دقت قرار گيرد و موضع گيري هاي آنان مورد بررسي قرار گيرد، تا در موارد مشابه بتوان از انديشه و رفتار آنان الگو گرفت و آنان را پيشوا و الگوي خويش برگزيد.

بر اين اساس در سيره نگاري به بيان زندگي نامه امامان و نيز بازگو نمودن فضايل آنان نبايد بسنده نمود، كه اين گونه نوشتارها جامع و كامل نخواهند بود، بلكه نقش آنان و موضع گيري هاي امامان را در راستاي جريان هاي اجتماعي بايد تحقيق و تحليل نمود.

در اين راستا براي شفاف ساختن انديشه ها و رفتار امامان، نخست بايد جريان هاي اجتماعي زمان امامان مورد نگرش قرار گيرد؛ زيرا بدون آگاهي از اين جريان ها، دستيازي به موضع گيري هاي امامان ممكن نخواهد بود. از اين رو آگاهي از جريان هاي زمان امامان امري بايسته مي باشد.

دوران دو قرن و نيم زندگي اجتماعي عترت همزمان با دو جريان مهم اجتماعي است كه از جانب امويان و عباسيان پديدار شده است. تحليل زندگي امامان بدون توجه به اين دو جريان مقدور هيچ نويسنده اي نخواهد بود.



[ صفحه 151]



زمان امام كاظم عليه السلام همانند امامان بعد از خودش همزمان با شكل گيري دولت عباسيان مي باشد. عباسيان بزرگ ترين قدرت سياسي و جريان اجتماعي هستند كه بعد از امويان در جامعه اسلامي شكل گرفتند و بيش از پنج قرن بر امت اسلامي حكمراني نمودند.

جريان اجتماعي بزرگ عباسيان و موضع گيري آنان در برابر چالشگران به خصوص علويان و به ويژه عترت رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم از اهتمام بالا بهره ور است، كه بدون بررسي آنها امكان تحليل صحيح از سيره امامان معاصر آنان امكان نخواهد داشت. در اين بخش دو جريان مهم اجتماعي يعني جريان اجتماعي عباسيان و جريان اجتماعي تشكل همسوي اهل بيت عليهم السلام مورد بررسي قرار خواهد گرفت.