پيشوايان معصوم (ع) هر كدام بنوبت خود منبع فضايل و مناقب و آموزگاران واقعي فضيلت و شرف و اصول انسانيت هستند.آنان پايه گذاران تمدن واقعي و پي افكنان اصول معاشرت و روابط اجتماعي صحيح و سالم ميباشند.همگان از يك نور سرچشمه گرفته اند و در يك مكتب تربيتي الهي پرورش يافته اند و رو بيك سور و يك هدف گام برميدارند و غايت و هدف از زندگي آنان تحكيم مباني انساني و تشييد اصول الهي و آسماني است.پس ذكر فضيلت ويژه بهر كدام از پيشوايان معصوم (ع) به آن معني نيست كه آن ديگران فاقد آن فضيلت يا عاري از آن صفت بودهاند بلكه بمقتضاي عصر و باقتضاي شرايط تبليغ و امر بمعروف و آمادگي فكري مردم هر دوره، باعث ظهور بيشتر پارهاي از فضايل و مناقب خاص گرديده است كه در دورانهاي ديگر آن ويژگيها زمينه و اقتضاي نداشته است.

بعنوان نمونه ميتوان به شجاعت علي (ع) و فرزندان ارجمندش امام حسن (ع) و امام حسين (ع) اشاره نمود، آنان عصر پيامبر اسلام را درك كردند و با كفار و مشركين و دشمنان و مارقين و قاسطين و ناكثين روبرو گشتند و برخورد آنان با شمشير و صحنه هاي جنگ و ستيزه بوده است از آن رو ظهور شجاعت و صلابت و روح سلحشوري و جهاد در آنان بيشتر از ديگر فضائل به ثبت رسيده است تا ديگر پيشوايان معصوم (ع) .

از اينرو صفات و فضائلي كه اكنون در اين بخش ميآوريم در ديگر پيشوايان هم وجود داشته است.

علم و دانش او

خاندان عصمت و طهارت از پايه گذاران علوم و دانشتهاي حقيقي

بشر بشمار ميآيند كه با روشنگريها و راهنمائيهاي خود كه همه از روي علم و حكمت و جهان بيني عميق معنوي و فكري بوده است تاريكيها و اوهام را زائل ساختهاند و اجتماع را بسوي حقيقت معارف و مكارم واقعيت و درستيها و مفاهيم اصيل معاريف بشري رهنمون گشته اند.

يادگارهاي علمي و فكري امام موسي بن جعفر (ع) كه در محتويات كتابهاي حديث و فقه و كلام و تفسير ثبت گرديده است يكي از بهترين و غنيترين ميراثهاي علمي است كه اصول زندگي و روشهاي تربيتي و معارف ماوراء الطبيعه را با محكمترين و استوارترين بيانها در اختيار پويندگان آن معارف قرار ميدهد و اسرار آفرينش را با عاليترين بيانات توضيح ميدهد كه امروز علم با آنهمه پيشرفت و ترقي فراتر از آن گام ننهاده است.

صدر المتألهين ـ در شرح و تقريط حديث شريف عقل كه امام (ع) بيكي از ياران خود بنام «هشام بن حكم» القاء فرموده است چنين مينويسد:

«اين حديث عقل در برگيرنده بزرگترين مشخصات و ويژگيهاي عقل است كه در محتويات خود معارف عاليهاي از قرآن مجيد را دارد اين حديث شريف محتوي معارف پر ارج الهي است كه همانند آنرا در چندين مجلد از كتابهاي عرفا و دانشمندان صاحب نظر نميتوان پيدا نمود جامعيت حديث از آن نظر است كه اشاراتي به علم ماوراء الطبيعت فلكيات، روانشناسي، اخلاق، سياست مدني، تربيتي و و دارد و از نظر مواعظ و پند و اندرز و توجيه به نشاءه آخرت سرشار و غني است» (1)

رهبر فكري و معنوي:

امام موسي بن جعفر (ع) بعد از رحلت پدر عاليقدرش اداره كننده فكري و علمي دانشگاه وسيع و بزرگي بود كه از پدر به ميراث باقيمانده بود.دانشگاهي كه مديريت علمي آن بعهده امام واگذار گرديد در حال توسعه و گسترش و دربر گيرنده هزاران دانشجو و استاد بود كه در كلاسهاي مختلف آن از مكتب پر فيض امام صادق (ع) دانش آموخته و اكنون در طي مدارج عاليتري از دانش و فضيلت بودند.

گروههاي متعددي از متكلمين و فقها، و فلاسفه و محدثين و مفسرين و رياضيون و مورخين، و رجاليون و ادبا و شعرا و ديگر طبقات مختلف علمي اكنون متوجه مقام علمي الهي امام موسي بن جعفر گرديدهاند و از كمالات و فضائل و دانش بي پايان او استفاضه مينمايند.و گرد شمع وجود او را فرا گرفتهاند تا مباني مكتب فكري و علمي اسلامي را غنيتر و پربارتر سازند و نور درخشان اسلامي را روشنتر و تابانتر نمايند.امام موسي بن جعفر (ع) دانشمندترين و با فضيلت ترين مردم عصر خود بود و علم و دانش او همانند انبياء و رجال الهي از منبع پر فيض الهام و كرامت الهي سرچشمه گرفته بود و در مكتب تربيتي خاندان رسالت و طهارت تكميل و سرشار گرديده بود.امام صادق (ع) در تصديق دانش و آگاهيهاي علمي او ميفرمايد :

فرزندم موسي به حدي آمادگي علمي دارد كه اگر از تمام محتويات قرآن از او پرسش نمائي با دانش و علم كافي كه دارد به تو پاسخ قانع كنندهاي ميدهد.او كانون حكمت، فهم، معرفت و انديشه است.

در وسعت و تبحر علمي او كافي است كه در نظر آوريم كه دانشمندان و محدثين در فنون مختلف اسلامي از وي حقايقي نقل كردهاند كه كتبها و دفاتر خود را با آنها پر ساختهاند بحدي كه آن حضرت با لقب «عالم» شهرت يافته است.

دانشمند عصر

عصر زندگي امام از نقطه نظر علم و دانش، يكي از درخشانترين اعصار اسلامي بوده است، دانش و هنرهاي گوناگون در آن عصر پا بر پلكان اعتلاء نهاده بود.عصر طلائي دانشها و هنرهاي ظريف در دنياي اسلام آغاز گشته بود در يك چنين عصري مشعشع كه ديوانها و كتابهاي دانشمندان ايران، يونان و هند بزبان تازي ترجمه ميشد و فلسفه و ادبيات و ديگر شاخه هاي علوم آنروزي در اوج اعتلاي نسبي خود بود پيشواي هفتم ما را در محافل علمي دانشمندان و مجامع بحث و گفتگو و مناظره عالم و دانشمند ميناميدند تا آنجا كه اين عنوان در شمار القاب آنحضرت در آمده بود و اين موضوع خود ميرساند كه وجهه علمي و تبرز فكري او در ميان ناباوران امامت نيز پذيرفته شده بود.

گفتار شيخ مفيد:

«او كه يكي از پيشگامان علم حديث و فقه و تاريخ در قرن چهارم ميباشد در كتاب خود مينويسد : روايات متعدد و فراواني در زمينه هاي مختلف علمي از وجود امام ابو الحسن (ع) روايت گرديده است كه نشان ميدهد او فقيهترين و دانشمندترين فرد روزگار خود بوده است» (2)