مرجئه از جمله گروه هاي فكري بودند كه در عصر امام كاظم (ع) فعاليت داشتند. آنان بنا به دلائلي - كه به احتمال قوي جنبه ي سياسي نيز داشته است - معتقد بودند ايمان يك باور قلبي است و عمل، جزو آن نيست؛ از اين رو تأثيري در تشديد يا تضعيف آن ندارد. و چون باور ذهني امري بسيط و امر آن داير بين وجود و عدم است، دچار شدت و ضعف نمي شود. انسان يا باور دارد يا ندارد.

بر مبناي اين اعتقاد، انجام اعمال زشت و خلاف شرع يك فرد مسلمان دليل بر بي ايماني وي نخواهد بود. طبيعي است كه چنين عقيده اي از سوي زمامداران اموي و عباسي كه سعي مي كردند براي حفظ موقعيت تاج و تخت خود تنها نام اسلام و مسلماني را يدك بكشند و در عمل هيچ گونه پايبندي بدان نداشتند، مورد حمايت و جانبداري قرار گيرد.

امامان معصوم (ع) كه پيدايش و گسترش اين تفكر انحرافي را خطري بزرگ براي سلامتي فكري و معنوي جامعه اسلامي مي دانستند همواره بر روي جنبه هاي قلبي و عملي ايمان تأكيد مي ورزيدند.

امام كاظم (ع) همچون ديگر امامان (ع) در برابر اين اعتقاد نادرست ايستاد و آن را باطل شمرد. زماني كه از آن حضرت در اين رابطه سؤال شد. فرمود:

«ان الايمان حالات و درجات و طبقات و منازل فمنه التام تمامه و منه الناقص المنتهي نقصانه و منه الزائد الراجح زيادته.» [1] .

ايمان داري حالات، درجات و مراتب و منازلي است. بعضي از مراتب آن، تام و در نهايت تامي است. بعضي نيز ناقص و در نهايت نقصان است. بعضي مراتب هم (نسبت به مراتب ديگر) رجحان و افزوني دارد.



[ صفحه 143]



امام (ع) در اين سخن ارزنده براي ايمان سه مرتبه اساسي قائل شده است.

مرتبه ي تام و كامل كه اختصاص به انبيا و اولياي الهي دارد.

مرتبه ي نازل و ناقص كه پايين ترين حد ايمان است و مرتبه ي پايين تر از آن كفر خواهد بود.

و مرتبه ي بين اين دو حد كامل و ناقص كه خود به لحاظ كميت و كيفيت داراي مراتب فراوان و غير قابل شمارش است.

و بدين ترتيب نظريه مرجئه را كه براي ايمان بيش از يك مرتبه قائل نيستند، باطل كرد.