شيعه، در دوران بني اميه، بيشترين ظلم و گرفتاري را ديد و براستي كه سلطه ها، جام خشم خود را بر سر آن ها خالي كردند و با تمام انواع خشونت، با ايشان برخورد كردند. زيرا كه آنها نيروي پرخاشگري بودند كه توده هاي مسلمان را به مقابله با ستمگري و ريشه كن ساختن ظلم و جور وادار مي كرد. از اين رو، بزرگترين نهضتهاي خونين كه سلطه هاي اموي از آن بيمناك بودند مربوط به نهضت شيعه است كه ايشان پيشتازان دفاع از حق و داعيان به عدالت اجتماعي بوده و به توده ها، روح فداكاري در راه مبدأ و عقيده را الهام بخشيدند.

شيعيان در سخت ترين شرايط و مشكل ترين مشكلات و گرفتاري به مقابله ي با ظلم و ستم ستيزي و آزادسازي جامعه از زير بار ذلت و بردگي برخاستند و در اين راه



[ صفحه 337]



خشن ترين و دشوارترين سختيها و تلخيها را تحمل كردند كه امام باقر عليه السلام از آن مشكلات چنين مي گويد:

«شيعيان ما در همه ي شهرها كشته شدند و دست ها و پاهايشان به صرف تهمت شيعه بودن، بريده شد و هر كس را كه دوست و علاقمند به ما معرفي مي كردند، زنداني مي شد و يا اموالش را غارت مي كردند، و يا خانه اش را خراب مي نمودند» [1] .

معاويه به تمام كارگزاران و استاندارانش - پس از سالي كه با امام مجتبي عليه السلام صلح كرد - بخشنامه اي به شرح زير صادر كرد:

«... بنگريد به هر كسي كه دليلي عليه او وجود داشت كه علي و خاندان علي را دوست دارد، نام او را از ديوان بيت المال حذف كنيد و عطا و سهميه ي او را قطع كنيد و در بخشنامه ي ديگري به دنبال آن آمده است: هر كس را كه به دوستي اين قوم، متهم كرديد، سركوب ساخته و خانه اش را خراب كنيد» [2] .

شيعه بقدري سخت و ستم ديد كه قابل تصور نيست و بيش از همه، رنج و مشقت شيعيان كوفه در زمان معاويه بود كه زياد بن ابيه درباره ي آنها اعمال كرد كه همه ي آنها را مي شناخت و كشتار و اعدام را در مورد همگان اجرا كرد و همه ي آنها را زير هر سنگ و كلوخي هم كه پنهان بودند، بيرون آورد و كشت و دست و پاهايشان را بريد و چشم هايشان را درآورد و آنان را بر درختان خرما آويخت و تبعيد و آواره ساخت [3] .

و اين سياست زشت باعث گسترش خشم و تهديد ميان تمام مسلمانان شد زيرا كه آن ها با چنين سياستي خو نگرفته بودند و قبلا سابقه نداشت، آنان در حكومت هاي پيش چنين فشار و شكنجه اي را نسبت به هيچ فردي از مسلمانان نديده بودند.

البته شيعه - پس از ديدن اين همه فشار و ستم - با همه ي توان، به سمت فعاليت گسترده اي به منظور نابود ساختن حكومت اموي و درهم شكستن تخت سلطنت شان، شتافت. و صف هاي خود را آراست، و گروه هاي زيرزميني تشكيل داد كه جهت روشن



[ صفحه 338]



ساختن افكار توده ي مردم كار مي كردند و به منظور نجات از حكومت اموي، توده ها را آماده براي دفاع و فداكاري ساخت.