سلطه هاي اموي، نسبت به تنگنا گذاشتن و در فشار قرار دادن رعيت، توجه خاصي داشتند تمام نيرو و امكانات اقتصادي را از آنها سلب كردند، به خاطر آن كه، ماليات هايي براي آنها مقرر كردند كه براي مسلمانان بي سابقه، و در دين اسلام، چنين چيزي مقرر نشده بود. مورخان انواع مختلفي از اين ماليات هاي طاقت فرسا را نقل كرده اند كه موارد ذيل از آن جمله است:

1 - عوارض بر صنايع و حرفه ها [1] .

2 - عوارض بر كساني كه قصد ازدواج دارند و يا قراردادي ناموسي بنويسند [2] .

3 - عوارض بر اجرت منزل ها [3] .

4 - ماليات نوروزي [4] و نخستين كسي كه آن را مقرر كرد، معاوية بن ابوسفيان ود، كه به بيست مليون درهم در سال رسيد [5] .

5 - ماليات بر كسي كه اسلام بياورد [6] ، به منظور سست كردن حركت اسلامي و متوقف ساختن گسترش آن.

آنچه در اين مالياتهاي اضافي، اهميت داشت اين بود كه آنها محدود نبودند و جريان آنها تنها به اختيار فرمانروايان و مأموران بود و آنها بودند كه مطابق علاقه و ميل خود تعيين مي كردند.

بندلي جوزه، درباره ي سختي و سنگيني اين ماليات ها چنين مي گويد:

«ماليات هاي اضافي از خود ماليات و جزيه، طاقت فرساتر بودند، براي اين كه



[ صفحه 348]



محدود و مستند به يك قانون مورد قبولي نبودند، بلكه اندازه ي آن ها مربوط به اراده و ميل كارگزاران بود». [7] .

صاحب «اخنا» در مصر، از عمرو بن عاص خواست تا مقدار جزيه او را تعيين كند، ابن عاص در پاسخ او گفت:

«اگر تمام زمين را تا آسمان پر كني و بدهي، من مقدار جزيه ي تو را تعيين نمي كنم، زيرا كه شما خزانه و منبع درآمد ما هستيد، اگر هزينه ي ما زياد بود، ما هم بر شما اضافه مي كنيم، و اگر كم بود از شما كم مي كنيم.» [8] .

در مفاهيم ظلم اجتماعي، بيشتر و طاقت فرساتر از اين ظلم بر اجتماع انساني، وجود ندارد، بنابراين مردم، خزانه يا باغ و بوستان - بنا به تعبير ابن عاص - اين فرمانروايانند.

معاويه مي گفت: «زمين مال خدا است و من خليفه خدايم، پس هرچه از مال خدا بگيرم، مال من است و هرچه واگذارم، بر من روا است!»

براستي كه اين سياست زشت، باعث خشم اجتماع شده و احساسات و عواطف را براي نهضت مشتعل ساخت و باعث هدف گرفتن قلب حكومت و از بين بردن هستي و محو آثار آنان گرديد.