اهل تحقيق و معرفت و كرسي نشينان عرش علم و حكمت در فرق بين واحد با احد وجوه بسياري ذكر كرده اند كه براي رعايت اختصار به برخي از آن



[ صفحه 44]



فروق اشاره مي شود

1- واحد به معني متفرد بالذات است احد يعني متفرد بالذات و المعني است.

2- واحد به معني نفي مشارك در ماهيت و صفات و تفرد در ايجاد و تدبير افاضه فيض به كافه ي اشياء و قاطبه ممكنات است، احد به معني بساطت محضه و سزاجت مطلقه و برائت تامه از تبعيض و تجزيه و زياده و نقصان و تنزه از جميع انحاء تعدد از تركيبي و تحليلي و ذهني و خارجي و عددي و غير عددي و مقداري و وهمي و تخيلي و اضافي و حقيقي است.

3- واحد داخل در عدد و ضرب است و اما احد خارج از عدد و بي نياز از آن است.

4- واحد اسم از براي مفتح عدد و مبدء آن است و اما احد اسم است براي نفي آنچه از عدد با او ذكر گرديده.

5- واحد اطلاق بر ذوي العقول و غير ذوي العقول مي شود ولي احد مختص بذوي العقول است.

6- واحد داخل در احد مي شود ولي احد داخل در واحد نمي گردد.

7- براي واحد از سنخ خود ثاني متصور است ولي احد به معني نفي مطلق ثاني و مسانخ است.

اكنون براي توضيح مطلب اشاره به اقسام وحدت نموده و سپس به وحدتي كه لايق شئون كبريائي احدي صمدي الوهي است اشاره مي نمائيم.