بازگشت
با امام كاظم (ع) در سايه قرآن


در دين شريف اسلام در مورد جميع مسائل زندگي انسان، حتي ريزترين آن ها، دستورالعمل هايي ذكر شده است تا مبادا انسان نسبت به مسئله اي بي پاسخ و يا بدون راه بماند. اهل بيت عليهم السلام كه قرآن ناطق هستند، مبيّن احكام و آداب دين اسلام مي باشند. امام كاظم عليه السلام در باب آداب قرآن سخنان گهرباري فرموده اند كه در اينجا به ذكر پاره اي از آنان مي پردازيم.


آداب تلاوت


1- صداي زيبا و حزنآور


عالم بزرگوار شيخ مفيد (ره) مينويسد: آن حضرت دانشمندترين مردم زمانه اش بود و بيش از همه حافظ كتاب الهي و خوش صداترين آنان در قرائت قرآن بود. هنگام قرائت، آهسته و حزنآور ميخواند و ميگريست و شنوندگان هم گريه ميكردند، اهل مدينه او را « زين المجتهدين» ميناميدند. (1)


در روايتي ديگر آمده است: ( و كانت قراته حزنا)؛ قرائت آن حضرت حزنآور بود. (2)


امام كاظم عليه السلام به ابرهه مسيحي فرمود:« با كتاب خودت چقدر آشنايي؟ پاسخ داد: به متن و تاويل آن آگاهم. هشام ميگويد: حضرت كاظم (ع) شروع كرد به قرائت انجيل، آنگاه ابرهه گفت:« حضرت مسيح اين چنين ميخواند و جز او هيچ كسي چنين نخوانده است و از پنجاه سال پيش تا كنون در جستجوي چنين شخصيتي بودم.» و دراين هنگام، ابرهه توسط امام مسلمان شد. (3)


2- ترتيل


ترتيل يعني حروف كاملاً ادا و بيان و وقوف رعايت گردد. حضرت كاظم (ع) ميفرمايد: از پيامبراكرم درباره معناي « و رتل القرآن ترتيلا.»( مزمل/ 4) پرسيدند، در پاسخ فرمود: بينه تبيانا ولا تنثره نثرالرهل ولا تهذه هذا الشعر، قفوا عند عجائبه و حركوا به القلوب ولا يكون هم احدكم آخرالسوره. (4) ؛ قرآن را واضح و كاملا روشن بيان كن و حروفش را مانند رمل و شنهايي كه باد يكباره مي پاشد بر روي هم نريز و آن را مانند شعرخواني پشت سر هم و با شتاب مخوان، وقتي به شگفتي هاي قرآن رسيدي؛ بايستيد و دلها را با آن تكان دهيد و همت و نظر شما رسيدن به آخر سوره نباشد، ( يعني به كيفيت بپردازيد نه به كميت.) (5)


3- ارج نهادن به حاملان قرآن


آن حضرت در حديثي از جد بزرگوارش نقل ميفرمايد: خداي تعالي بخشنده است و جود و بخشش را دوست دارد و كارهاي عالي را دوست ميدارد و از كارهاي پست ناخرسند است. بزرگداشت سه گروه از احترام به جلال الهي است:


الف- ريش سفيد مسلمان.


ب- امام عادل.


ج- آن كسي كه حامل و تسليم قرآن كريم است، به گونهاي كه نه اهل غُلو است و نه از بار تكاليفش شانه خالي ميكند. (6)


4- اهداي ثواب قرائت به معصومين عليهم السلام


علي بن مغيره به امام كاظم (ع) ميگويد: پدرم از جد شما پرسيد آيا رواست شبي يك ختم قرآن بخوانم؟


جد شما فرمود: هر شب. دوباره پرسيد: آيا در ماه رمضان هم؟ جدّ شما فرمود: در ماه رمضان نيز.


و برنامه پدرم اين بود كه در ماه رمضان چهل بار قرآن را ختم ميكرد؛ و من نيز بيشتر از پدرم قرآن ميخوانم و گاهي كمتر از پدرم، كم و زياديش بستگي دارد به اندازه فرصت و فراغت و يا كار و سرگرمي و نشاط و بيماريم و هنگام عيد فطر، قرآن هايي كه را كه خوانده ام، يك ختمش را براي رسول اكرم (ص)، يكي براي علي (ع)، يكي براي فاطمه (ع) و همچنين براي هر كدام از امامان هديه مي كنم. و از هنگامي كه خدا اين بينش و حال را به من عنايت كرده است و در سلك پيروان شما قرار گرفتهام، ثواب يك ختم را نيز به شما هديه مي كنم. آيا براي خودم نيز پاداشي هست؟ حضرت فرمود: پاداش تو آن است كه در قيامت با آنها هستي، گفتم الله اكبر، آيا چنين اجري دارم؟ حضرت سه بار فرمود: بله. (7)


شيعه و قرائت قرآن


حضرت كاظم به مردي فرمود: آيا دوست داري در دنيا بماني؟ پاسخ داد: بله. امام پرسيد: براي چه؟ گفت: به خاطر قرائت قل هو الله احد، آنگاه حضرت سكوت كرد و پس از زماني فرمود: اي حفص! هر كس از دوستان و شيعيان ما بميرد و قرآن را خوب نداند، در عالم برزخ آموزش داده ميشود تا خدا به واسطه آن درجه و مقامش را بالا ببرد زيرا درجات بهشت به قدر آيه هاي قرآن كريم است. به قاري گفته ميشود: بخوان و بالا برو پس او ميخواند و بالا مي رود.


حفص گويد: در عمرم كسي را كه بيشتر از امام كاظم (ع) خدا ترس و به رحمت حق اميدوار باشد نديدم و قرآن خواندنش همراه با حزن بود و گويا هنگام قرائت به شخصي خطاب ميكند. (8)


پرهيز از بحث هاي بي فايده


همچنان كه امروزه، پرداختن به طرح و حل بسياري از معماهاي قرآني، وقت گير، كم فايده و مايه غفلت از اهداف اصلي قرآن كريم است، در گذشته نيز مباحثي چون مخلوق بودن يا قديم بودن قرآن، به صورت مشكلي جنجالي درآمده بود و مايه درگيري و خونريزي ها و اتلاف وقت و... ميشد. هنگامي كه به امام كاظم (ع) گفته شد كه مردم در باره بعضي مسائل قرآن اختلاف دارند تا آنجا كه برخي قرآن را مخلوق و بعضي غير مخلوق ميدانند، فرمود: من آنچه را آنان ميگويند، نميگويم ولي ميگويم:« انه كلام الله» قرآن سخن خداست. (9)


اين روش و منش بايد سرمشق امروز و هميشه ما باشد، كه از مباحث نظري بي فايده و مشكلآفرين بپرهيزيم.


عنايت به تفسير قرآن


سزاوار است كه قاري به معني و تفسير هم توجه نمايد، در فرمايشات امام كاظم (ع) مواردي از تفسير آيات بيان شده است، مثلا « توبه نصوح» در آيه« يا ايها الذين آمنوا توبوا الي الله توبه نصوحا» ( تحريم/77) را چنين تفسيرميفرمايد: بنده به درگاه خدا توبه ميكند و ديگر برنميگردد و توبه نميشكند و به راستي كه محبوب ترين بندگان خدا در پيشگاه حق، فريب خوردگان توبه كنندهاند. (10)


تفسير واژههاي مشكل


در تفسير«الذين هم عن صلاتهم ساهون» (ماعون/5) سهو در نماز را تضييع نماز ميداند. (11) و يا در تفسير «الله الصمد» (توحيد/ 2) ميفرمايد:« الصمد الذي لا جوف له» (12)؛ صمد كسي است كه تو خالي نيست؛ بديهي است كه اجسام همه تو خالي و داراي هسته مركزي و پروتون هستند، و طبق اين تفسير صمد يعني غيرمادي و غير جسم.


بيان مصداق و مورد آيه


شان نزول و يا روشن ترين مصداق هاي برخي آيات، در سخنان امام بيان شده است؛ مثل مصداق «ماء معين» كه منظور از آن غيبت امام زمان (عج) است. در اين آيه از انسان سؤال شده:« قل ارء يتم ان اصبح ماوكم غوراً فمن ياتيكم بماء معين.» (ملك/30)؛ بگو: به من خبر دهيد، اگر آب شما فرو رود، چه كسي آب روان برايتان خواهد آورد؟


و در توضيح « فجار» در آيه« كلا ان كتاب الفجار لفي سجين.»(مطففين/ 8) ميفرمايد: بد كاران و فاجران كساني هستند كه در حق ائمه عليهم السلام نافرماني و برآنان قلدري كردند. (13) گفتني است كه بيشترين تفسيرهاي آن بزرگوار در شرح آيه هايي است كه در اثبات امامت و رهبري و يا بيزاري و مذمت منحرفان از امامت نازل شده است.


در معرفي مهم ترين مصداق منافقان، كساني را نشان ميدهد كه به ولايت حضرت علي(ع) ايمان نمي آوردند، قرآن كريم ميفرمايد:« هنگامي كه منافقان نزد تو آيند ميگويند: ما شهادت ميدهيم كه يقيناً تو رسول خدايي. خداوند ميداند كه تو رسول او هستي، ولي خداوند شهادت ميدهد كه منافقان دروغگو هستند...» (منافقون/13)


اين به خاطرآن است كه نخست ايمان آوردند سپس كافر شدند. از اين رو بر دل هاي آنان مُهر نهاده شده و حقيقت را درك نميكنند. امام (ع) ميفرمايد: منظور منافقاني هستند كه نخست به رسالت پيامبر(ص) ايمان آوردند و سپس به ولايت حضرت علي(ع) وصي آن حضرت كفر ورزيدند.


ثواب تلاوت


در سخنان امام كاظم عليه السلام ثواب و آثار تلاوت بسياري از آيه ها و سوره ها بيان شده كه نمونه هايي را مرور ميكنيم:


1- هر گاه از چيزي ترسيدي صد آيه از هر جاي قرآن كه خواستي، بخوان، آنگاه سه بار بگو: اللهم اكشف عني البلاء. (14)


2- نسيم رحمت الهي در هر روز جمعه هزار بار ميوزد، و به هر بندهاي هر چه از خدا بخواهد ميدهد پس هر كه بعد از عصر جمعه صد بار سوره قدر را بخواند، خداوند آن هزار رحمت و همانند آن را به او ميبخشد. (15)

***

1- ارشاد مفيد، ص 235/ بحارالانوار، ج 48، ص 102.

2- كافي، ج 2، ص 606، به نقل از مسند الامام الكاظم (ع)، ج 2، ص 11.

3- بحارالانوار، ج 48، ص 104.

4- بحارالانوار، ج 76، ص 63/ مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 44.

5- مسند الامام الكاظم(ع)، ص 44، نقل از بحارالانوار، ج 92، ص 215.

6- بحارالانوار، ج 92، ص 184.

7- كافي، ج 2، ص 418/ مسند الامام الكاظم (ع)، ج 2، ص 98.

8- همان، ص 606.

9- توحيد صدوق، ص 224/ مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 7.

10- تفسير نورالثقلين، ج 5، ص 374/ مسند الامام الكاظم (ع)، ج 2، ص 42، با اندكي تفاوت.

11- مسند الامام الكاظم (ع)، ج 2، ص 47.

12- مسند الامام الكاظم (ع)، ج 2، ص 48.

13- مناقب ابن شهرآشوب، ج 2، ص 352، نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 46.

14- مناقب ابن شهرآشوب، ج 1، ص 559، نقل از مسند الامام الكاظم (ع)، ص 41.

15- ثواب الاعمال، ص 157، نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 11.